امامزاده سیدعباس معصوم زاده

در جنوب شرق بجنورد، بر فراز تپه باستانی موسوم به «معصوم‌زاد» بارگاهی با گنبد فیروزه ای رنگی قرار دارد که به معصوم زاده شهرت یافته امامزاده سیدعباس فرزند امام موسى بن جعفر (ع) این آستانه مبارک در شهر بجنورد، به عنوان مشهورترین و پر زائرترین معصوم زاده این خطه شناخته می‌شود .
آن حضرت در دوران خلافت بنى عباس از مدینه منوره وارد خراسان شد و در اواخر قرن دوم هجرى وفات یافت. بناى این امامزاده که در روزگار قدیم بر فراز تپه‌اى باستانى درمجاورت شهر بجنورد ساخته شده با گنبدى فیروزه رنگ، خودنمایى می‌کند که به آیاتى از قرآن مزین شده است.
به حدس صائب نخستین بنای بقعه در دوره سامانیان ساخته شده و پس از ویرانی شهر چرمغان در حمله مغول که در آغاز قرن هفتم هجری اتفاق افتاد. مرقد شریف به انهدام کامل نینجامیده و لوح سنگی آن سالم باقی مانده است از سده هفتم تا سیزدهم هجری نشانه‌هایی حاکی از تغییر یا تجدید بنا در دست نیست.
اما آن چه آشکار است این که بقعة، مطهر، در طی روزگار مورد توجه حاکمان شیعی مذهب بوده و از جمله در سال 1220 هجری قمری به امر فتعلی شاه قاجار ...مشاهده کامل متن مرمت گردیده است: « این بقعه را دولت خاقان مغفور در سال هزار و دویست و بیست تغییر یا بنا کرده‌اند.
تاریخ دقیق در گذشت ایشان دانسته نیست اما چون امام جعفر صادق علیه السلام در سال 83 هجری به دنیا آمده و در سال 128 هجری مسموم و شهید شده است تاریخ فوت آن بزرگوار می‌بایست پس از 148 هجری قمری باشد.
پیکر ایشان در باغی که در آن روزگاران جزو شهر چرمغان از توابع (‌نساء ) به شمار می‌آمده، به خاک سپرده شده است. پس از ویرانی «چرمغان» بدست مغولها قصبه بجنورد در مجاورت آن شکل گرفت و با توسعه و تبدیل آن به شهر در دوره‌های مختلف، اکنون شهر متصل به معصوم‌زاده گردید، و تپه در داخل آن جای گرفته است
بنای معصوم‌زاده و دگرگونیهای آن:
آرامگاه در جنوب باغساری به وسعت 3/2 هکتار واقع شده است زمانی درختان کهنسال بسیاری از پیرامون زیارتگاه سر برگشیده بودند که از آن همه، اینک پنج یا شش چنار بیشتر باقی نمانده است.
در این مجموعه، گورستان عمومی شهر و گلزار شهدای بجنورد قرار دارد طول باغ 265 متر و عرض آن 87 متر است و از طریق دو دروازه در شمال و جنوب و چهار دروازه در ضلع شرقی می‌توان به آن وارد شد.
به استناد اظهارات سالخوردگان بجنوردی بقعه و گنبد امام‌زاده از خشت وگل ساخته شده و دارای دو ایوان شرقی و شمالی با سقف چوبی بوده است و در سال 1343 شمسی یعنی 181 سال پس از ترمیم بنا توسط فتعلی شاه قاجار، با مشارکت تنی چند از افراد نیکوکار و به همت بنایان بجنوردی، ساختمان امام‌زاده تجدید بنا و نوسازی گردید.
طول این ساختمان آجری 40/23 و عرض آن 16 متراست . ضلع شمالی بنا را ایوانی به ارتفاع 7 و طول 10/7 متر تشکیل می‌دهد. سقف ایوان محرابی با ضربی پوشش شده و عرض صحن آن 46/4 متر است در ورودی حرم ( 40/2×3 متر ) در مرکز بنا قرار گرفته است و در دو سوی ایران دو در چوبی به عرض 50/1 بلندی 45/2 متر قرار دارد.
سرتاسر نمای بیرونی سر در محرابی ایوان در جهت افقی و عمودی با آیاتی از کلام‌ا… مجید تزئین یافته، این آیات به خط ثلث بر روی کتبیه‌ای از کاشی به عرض 70 سانتی‌متر نقش بسته است در پنجره چوبی ( 90/2 × 50/1 متر) نیز در دو طرف ضلع شمالی و مجاور پایه گلدسته‌های امام‌زاده وجود دارد.
محیط پایه این گلدسته‌ها که متصل به بناست 45/4 متر است و هم سطح بام ساختمان ساخته شده‌اند. در جنوب بنا، ایوانی قرینه ایوان شمالی اما بدون سقف ساخته شده که خادم حرم در دو اتاق آن سکونت دارد.
مرقد:
اضلاع شمالی و جنوبی بقعه 65/6 و دو ضلع دیگر 85/6 ضخامت یک متر است. گنبد در دو جداره بقعه بر روی آن قرار دارد. قبر، در جنوب بقعه و در فاصله 22/1 متری دیوان واقع شده و فاصله آن تا دیوار شمالی 95/3 متر است.
در کتاب مطلع‌الشمس نیز به این موضوع اشاره شده است:« نسبت قبر این بقعه به فضای بقعه مثل نسبت قبر مقدس حضرت رضا علیه السلام و فضای حرم محترم است که در خارج مرکز واقع شده نه در وسط حقیقی
ارتفاع حرم از کف تا انتهای سقف مقعر گنبد9 متر تا قلعه 1 متر است و شمدان 30 شعله‌ای از سقف گنبد آویخته است.
چهار درگاهی در چهار سوی بقعه به عرض 38/2 و ارتفاع 3 متر ساخته شده است که درگاهی شمالی آن رو به ایوان اصلی باز می‌شود و سه درگاهی دیگر به سه صحن در سه جهت بدون واسطه متصل می‌گردد.
گنبد :
گنبد دو جداره بر روی چهار گوشی که 70/8 متر پهنا و 80/8 متر درازا دارد بنا گردیده و قطر گنبد 70/8 متر و محیط بیرونی آن 20/27 متر و ارتفاع از رأس تا سطح بام به صورت عمودی، حدود 6 متر است.
این گنبد در سال 1347 شمسی تعمییر و باکاشی هفت رنگ تزئین یافته است جملات لااله الا الله … محمد رسول ا… علی ولی ا … به خط کوفی چهار بار درگرداگرد قسمت میانی آن نقش بسته و در ساقة گنبد، طرحهای محرابی شکل به هم پیوسته‌ای نصب شده است.
در میان این طرح‌ها که حدود5/1 متر ارتفاع دارد کلمات ا… و محمد و علی به تناوب تکرار گردیده است کاشی‌های به کار رفته در گنبد نمونة مسجد گوهرشاد است.
صحن‌ها :
سه صحن شرقی و غربی و جنوبی هر یک 2 متر عرض 22/17 متر طول و 4 متر ارتفاع دارند. و5 شعمدان 10 شاخه مو سقف صحن‌ها آویخته است
تا پیش از سال 1343 در محل صحن‌های کنونی، مقبره‌های جداگانه‌ای وجود داشته و در جنوب بنا کتابخانه‌ای بوده است که اینک نشانی از آنها نیست.
«سردابه معصوم‌زاده»
در ضلع شرقی معصوم‌زاده بجنورد، بازمانده‌ای از بنای یک سردابه قدیمی دیده می‌شود. این بنای 8 ضلعی که بیش از 60 درصد آن ویران شده، دارای گنبدی آجری است.
زمانی سه درگاهی (90/2 × 25/1 متر) در جهات شمال، جنوب و شرق آن قرار داشته که اینک دو درگاهی باقی مانده است. سقف سردابه ضربی است و پلکانی به پشت‌بام آن منتهی می‌گردد.
ارتفاع بنا 430 متر است.
مقبره امامزاده سید عباس معصوم زاده به شماره 94150 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.
منابع :
http://www.ichto.ir/
fa.wikipedia.org/wiki
http://www.yjc.ir/fa/news/4101961
http://bogha.ir/1369
http://bojnourd.irib.ir/ostan/440-1390-06-31-06-58-08/8069-1390-07-03-07-06-07