چادرشب بافی

چادر شب بافی یکی دیگر از هنرها وصنایع دستی مردم غیور خراسان شمالیست .زنان زحمت کش این خطه از سالیان دور به بافت این چادر‌ها مشغول میباشند.
چادرشب، دست بافته دستگاهی است که در گذشته از نخهای ابریشمین جهت بافت انها استفاده می‌شد ولی در حال حاضر جهت بافت چادرشب از نخهای پشمی و پنبه ای استفاده می‌شود که مصارف گوناگونی دارد.
از ابعاد بزرگ آن برای پیچیدن رختخواب و ابعاد کوچک آن به عنوان رومیزی، حوله، دستمال و ... استفاده می‌شود. پارچه بافی در منطقه جرگلان بجنورد نیز رواج دارد گکه جنس آن از ابریشم مرغوب می‌باشد. مراحل تولید چادر شب :
دستگاه چادر شب بافی : «گاو تنه»
اجزای سازنده‌ی آن
گاو تنه : Gav Tanah
وسیله ای است که توسّط نجاران از جنس چوب سنجد و گردو ساخته می‌شود که بافندگان روی آن می‌نشیند و بوسیله آن پارچه بافته می‌شود ، که در قدیم توسّط گل و خشت خام ساخته می‌شده ولی امروزه توسّط نجاران ساخته می‌شود با پیشرفت و تکنولوژی جدید دستگاه‌های چوبی و برقی جدید ساخته شده است.
دستگاه چادر شب بافی «گاو» تشکیل شده از پایه اصلی که به شکل صندلی است و نورد و نورد پیچ :
نورد: (nevard)میله چوبی ضخیم به قطر 5 سانتیمتر ...مشاهده کامل متن که بر روی «گاو تنه» صوار می‌شود و پارچه بافته شده بر روی آن جمع آوری می‌شود .
نورد پیچ : وسیله ای چوبی است که داخل نورد قرار می‌گیرد و باعث چرخاندن نورد می‌شود .
شانه (تیغ) :

وسیله ای است چوبی که از دو قسمت دسته و شانه تشکیل شده است که توسّط نخ از سقف آویزان و ثابت نگه داشته می‌شود که بوسیله آن نخ پود را با ضربه محکم شانه به عقب رانده می‌شود و باعث بافته شدن پارچه می‌شود .
برد : (buord)وسیله ای است ساخته شده از دو عدد نی و نخ هایی که به صورت ضربه دری با همدر ارتباتندو دو عدد برد داریم که نخ‌های تار ، تارهای بالایی از قسمت بالای برد و نخ‌های پایین برد از قسمت پایین برد عبور داده می‌شود .
و هر برد‌ها بوسیله نخ توسّط «جغنه» به سقف بسته می‌شود و از طرف پایین بوسیله «پاوشار» یا «پافشار» از نخی به دستگاه چادر شب وصل می‌شود . که توسّط فشار پا به «پافشار» دو برد از یکدیگر جدا می‌شوند و نخ پود توسّط «مکو» از داخل آن عبور داده می‌شود .
جغنه : Gegnah
حلقه ای است که دو جغنه بزرگ و کوچک ساخته شده که جغنه بزرگ توسّط نخ بزرگ از سقف آویزان می‌شود و جغنه کوچک که داخل جغنه بزرگ قرار دارد از طریق نخ کوچکتر به بردها وصل می‌شود و جغنه‌ها دو عدد هستند و که هنگام حرکت بالا و پایین بردها جغنه‌ها و نخ درون جغنه کوچک با حرکت درآوردن جغنه کوچک صدای شبیه به
« جغنه » حیوان شکاری ایجاد می‌کند که شاید وجه تشبیه رسمی آن همین صدای شبیه جغنه است .
پاوشار : Pavshar
پاوشار یا پافشار : دو تکّه چوبی شبیه کف پا و یا به اندازه کف پا که توسّط دو نخ به برد و دو نخ به دستگاه چادر شب بافی «گاو» وصل می‌شود و وقتی بوسیله کف پای بافنده به کف فشار وارد می‌شود باعث جدا شدن تارهای می‌شود تا بتواند «مکو» که داخل آن نخ پود قرار دارد از لابه‌لای تارها عبور داده شود .
و در بعضی از دستگاه چادر شب بافی از چهار پاوشار استفاده می‌شود که حوله بافته شده توسّط این دستگاه را چهار پاوشره گویند .
گز : Gaz
دو چوب کوچک نیم متری که معروف به گز که از داخل تارهای عبور داده می‌شود جهت جدا شدن بجین‌ها و جدا شدن تارهای بالا و پایین تارها که این بجین در هنگام چله زنی ایجاد می‌شود و طول هر چله 100 متر می‌باشد و تارهای بالا حدود 135 عدد و تار‌های پایین حدود 135 تا که جمع 270 عدد نخ می‌شود که به آن 9 بجین گویند که معرّف عرض پارچه می‌باشد .
کم کار :
(( kemkarیک تکّه چوب به طول نیم متر و قطر 5 سانتیمتر که در دیوار در حدود 5/2 متری و 3 متری از دستگاه چادر شب بافی «گاو» ساخته می‌شود و تارهای از پشت آن عبور داده می‌شود و به دستگاه چادر شب از طریق بر دو شانه وصل می‌شودکه قدیم از گل ساخته می‌شده است .
طناب : (رشمه)
طناب یا رشمه نخ محکمی و قوی جهت بستن تارها که از روی دستگاه عبور می‌کرده و در سقف به وسیلة تکّه چوبی به نام «تیله : Taylah» از سقف آویزان و به پشت دستگاه چادر شب بافی «گاو» وصل می‌شود و از طریق آن تارها محکم نگهداری می‌شود .
چله : chelah)
(کل تارهای پارچه ای که توسّط میخی به دیوار آویزان می‌شود و آن را بر روی دستگاه سوار کرده و از پشت «کم کار» عبور داده می‌شود و از داخل بردها و پس از داخل تیغ عبور داده می‌شود و بوسیله پیوند زدن به پارچه قبلی که روی دستگاه چادر شب بافی «گاو» نگهداری می‌شود وصل می‌شود و آماده بافندگی می‌شود .
لگ لگی : Leg Legei
وسیله ای است چوبی برای لای کشی و ته کش کردن نخ‌ها و آماده کردن نخ‌ها برای چله زدن
مکو : Makov
وسیله ای است ساخته شده از چوب شبیه قایق یک نفره که داخل آن بوسیله یک سیم و ماسوره نخ‌های پود قرار دارد که در هنگام بافندگی از داخل تارها عبور می‌کند .
پوندی : Pondei
وسیله ای است جهت آماده کردن نخ برای استفاده از پود‌ها و تشکیل شده از یک لوله و یک پایه گلی یا حلبی که «چرخچه»داخل آن قرار می‌گیرد .
چرخ : Charkh
وسیله ای ساخته شده از چوب که بوسیله آن نخ را تبدیل به پود می‌کند که بر روی ماسوره جمع می‌شود و داخل مکو استفاده می‌شود برای پود‌ها که از داخل تارها عبور داده می‌شود .
چرخچه : Cherkhe Jah
وسیله ای است که توسّط آن نخ‌ها آماده می‌شود برای چله زنی و همچنین جهت آماده شدن پود‌ها که ساخته شده از یک چوب و چهار پر که توسّط نخ هایی به هم متّصل می‌شود .
مراحل بافت پارچه در دستگاه چادر شب بافی سنّتی «گاو تنه»
در زمان‌های قدیم نخ تولید شده از ابریشم را به وسیلة رنگ‌های سنّتی توسّط بافندگان آماده می‌شده و در دستگاه‌های گل ساخته شده بافته می‌شده ولی امروزه با رشد و تکنولوژی و آماده شدن نخ‌ها بوسیله دستگاه‌های پیشرفته دیگر بافندگان از روش سنّتی استفاده نمی‌کنند و دستگاه‌ها ی گلی تبدیل شده است به دستگاه چوبی و برقی و دستگاه‌های کاملاً ساخته شده از جنس آهن و اکنون تعداد اندکی از دستگاهای چوبی قدیمی قرار دارد.
ابتدا نخ از دلالان نخ توسّط بافندگان خریداری می‌شود و نخ‌ها توسّط لگ لگی تبدیل می‌شود به لای کش یا ته کش که استفاده می‌شود در چله زنی ته کشی‌ها یا کلاوه‌ها وقتی به تعداد مورد نیاز رسید بوسیله 20 عدد میخ 10 سانتی‌متری که در ایوان خانه ای به طول 5 متر از هم دیگر در دو ردیف 10 تایی به دیوار کوبیده می‌شود که طول تار نخ‌ها 100 متر می‌شود .
نخ‌ها که توسّط لگ لگی آماده شده داخل «چرخچه» قرار می‌گیرد و توسّط بافنده حرفه ای از میان میخ‌ها عبور داده می‌شود و در حدّ فاصل میخ‌های آخری یک عدد میخ قرار می‌گیرد که نخ‌ها یکی از بالا و یکی از پایین میخ عبور داده می‌شود که به آن «بجین» گویند که همان تار‌های بالا و پایین چله را تشکیل می‌دهد .
که بوسیله بافندگان تعداد آن شمرده می‌شود که نخ‌های بالا را 135 و نخ پایین 135 که جمعاً 270 عدد می‌شود و هر 30 نخ را یک «چره» گویند که تعداد کل آن 9 «چره» می‌شود که عرض پارچه را 9 «چره» گویند .
معروف است به چله 9 و بجین توسّط یک چوب به نام «گز» از هم دیگر جدا می‌شود . و تمام این مراحل باید به طرز مهارت خاصّی صورت گیرد تا یک چله خوب جهت آماده شدن برای دستگاه چادر شب بافی باشد .
وقتی چله بر روی دستگاه سوار شود و آماده بافتن می‌شود . بافنده بر روی دستگاه چادرشب بافی می‌نشیند و بوسیله کف پا‌ها بر پا وشار فشار وارد می‌آید و بردها از یکدیگر جدا می‌شود و توسّط «مکو» نخ بردها از داخل تارها عبور کرده و بوسیله شانه با زدن ضربه محکم به نخ پود باعث محکم شدن پارچه و بافته شدن پارچه می‌شود .
و حرکت تکرار پا‌ها و حرکت بردها وعبوردر مکواز داخل تارها وتکرار این حرکت در مدّت طولانی پارچه بافته می‌شود که پارچه بافته شده بر روی «نورد» دستگاه «گاو» جمع‌آوری می‌شود و توسّط بافنده بعد از اینکه مدّت یک ماه چله 100 متری تمام شد از دستگاه جدا شده و آماده استفاده شخصی یا برای فروش به بازار عرضه می‌شود .
منبع :http://esfarayennews.ir/viewdetailnews.aspx?id=2842
http://www.roein20.blogfa.com/post-17.aspx
http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=679#1