اقلیم : معتدل
گرگان نام شهر و شهرستان و نیز نام سرزمینی باستانی در جنوب شرقی دریای خزر است.
در زبان باستانی آن را گورگان و ورکان و در زبان یونانی هیرکان یا هیرکانیا و در زبان عربی جرجان می‌گفتند. شهر و شهرستانی که امروز
گرگان خوانده می‌شود تا سال 1316 شمسی موسوم به استرآباد بود، و کل منطقه
گرگان قدیم، در تقسیمات کشوری امروز، استان
گلستان ...مشاهده کامل متن نام دارد.
کاوشهای باستان‌شناسی پیشینه تمدن این منطقه را 5 تا 6 هزار سال اعلام کرده‌اند.
با این تمدن کهن، تاریخی پرفراز و نشیب، آثار و بقایای باستانی فراوان و با دانشمندانی نامدار و اقوامی مقتدر و نجیب، گرگان جایگاهی رفیع و سهمی ارزشمند در تاریخ و تمدن باشکوه ایران دارد.
این منطقه بالغ بر 20 هزار کیلومترمربع وسعت و نزدیک به یک میلیون و 700 هزار نفر جمعیت دارد.
شهر گرگان در حال حاضر (با احتساب جمعیت روستاهایی که به شهر پیوسته‌اند)، قریب 270 هزار نفر جمعیت و حدود 60 کیلومترمربع وسعت دارد.
گویش
گرگان طی دوره‌های تاریخی بیشتر به عنوان شهرستانی در ایالت پارت به‌شمار می‌آمد و گاه بخشی از تبرستان شمرده می‌شد. مرکز شهر گرگان کهن (در نزدیکی گنبد کاووس امروزی) در زمان حملهٔ مغول ویران شد و مرکز منطقهٔ گرگان به شهر استرآباد منتقل شد.
زبان مردم منطقهٔ گرگان در سده‌های گذشته گویشی از ریشهٔ زبان پارتی بود. نمونه‌هایی از گویش قدیم گرگانی در نوشتارهای فرقهٔ حروفیه به‌جا مانده است. در سدهٔ دهم میلادی که منطقه گرگان از مراکز بازرگانی و فرهنگی منطقه شد نفوذ زبان فارسی به‌ویژه از سوی خراسان در گرگان افزایش یافت و در همین سده در شهر گرگان (نزدیک گنبد گاووس امروزی) زبان فارسی جای زبان گرگانی را گرفت.
استرآباد زبان گرگانی را حفظ کرد تا این‌که در دورهٔ بین سده‌های ۱۵ تا پیش از آغاز سدهٔ ۱۹ میلادی این زبان به‌طور کل منقرض شد و جای خود را در استرآباد و پیرامون نیز به فارسی و در بخشی از گنبد کاووس و ترکمن‌صحرا به ترکمنی داد.
جغرافیا
گرگان از شهرهای شمالی ایران است، آب و هوای معتدل دارد، هرچند تابستانهای آن نسبتاً گرم و شرجی است. اقلیم منطقه بسیار گوناگون و متنوع است و کوه، جنگل و چمنزار، جلگه و دشت، بیابان و شوره‌زار، دریا و خلیج، رودخانه و تالاب و زمین کشاورزی را شامل می‌شود.
شهر گرگان و منطقه پیرامونش که از نیمه سال ۱۳۷۶ شمسی \پس از شصت سال تلاش به صورت رسمی به استان گلستان موسوم شده از یکم دی ماه ۱۳۱۱ شمسی به دستور رضا شاه پهلوی تاکنون به نام گرگان و دشت شهرت داشته است.
بافت قدیم گرگان متشکل از پنج دروازه بوده است که این دروازه‌ها ( نحل تقاطع راههای مختلف بوده اند ) میتوانند علل و شیوه رشد شهر را نشان دهند ، پنج دروازه شهر عبارت بودند از دروازه شرقی بطرف بسطام و خراسان ، دروازه فوجرد یا سبزه مشهد که به طرف گرگان قدیم می‌رفته است ، دروازه جنوبی بنام چهل دختران که بطرف کوهستان می‌رفته و دروازه مازندران و دروازه دنکوان که در دروازه پنجم رفت و آمدی صورت نمی‌گرفته است .
بافت قدیم گرگان را مجموعه ای از محلات مسکونی و مراکز محلات تشکیل می‌دهد سیر تحول آنچه که در حال حاضر بافت گرگان نامیده می‌شود ، حاکی از تجمع اولیه سه محله اصلی سبزه مشهد ، میدان و نعلبندان می‌باشد که بتدریج و تا به امروز در جهات مختلف بخصوص شرق و جنوب شرقی گسترش یافته اند .
در هر سمت شهر محله شرقی کنار دروازه خراسان بوده است ناگفته نماند که هر سه محله با راه اصلی بهم متصل می‌شوند . بازار اصلی در محله شرقی بر مرکزیت آن محل می‌افزوده است ( در گذر دوشنبه ای واقع در محله غربی و گذر چهارشنبه ای واقع درمحله شمالی احتمالا بازارهای هفتگی وجود داشته است ) .
شکل گیری و تجمع فضاهای مسکونی در بافت قدیم گرگان تحت عنوان یک محله با نام مشخص بیانگر علل و عواملی می‌باشد بعضی از این محلات در روند تجمع افراد یک صنف شکل گرفته اند مانند محله نعلبندان و یا دباغان ، بخش دیگری از محلات بخاطر همجواری باعناصر و فضاهای خاص نام آن را به خود گرفته اند مانند محله میدان یا سرچشمه .
محله اصلی سبزه مشهد که در شمال و کنار دروازه گرگان قدیم قرار داشت شامل محلات فرعی تر: سرچشمه ، سرپیر ، چهارشنه ای و دباغان می‌باشد این محله به دلیل بوجود مظهر قنات در محدوده آن تامین کننده آب ساکنین شهر بوده است عناصر مشخصی که در مرکز و محدوه این محله قرار دارند شامل : امامزاده نور ، مصلی و چند تکیه می‌باشد .
محله اصلی میدان که در غرب وکنار دروازه مازندران قرار داشته است شامل محلات فرعی‌تر : دربنو ، میر کریم ، دوشنبه ای و دوچنار می‌باشد ( محله دوچنار در حال حاضر وجود ندارد ) در محله میدان یکی دیگر از بازارهای اصلی شهر وجود داشته است که با احداث خیابانهای جدید بخشی از آن از بین رفته است و بخشی دیگر ان بصورت بازارچه ای فعال بکار خود ادامه می‌دهد .
فرهنگ
با ورود اسلام و در سده‌های آغازین آن، ایالت طبرستان جایگاه ارزشمندی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. شهرهای جرجان و استراباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود.
عنصرالمعالی کیکاوس (از واپسین امیران آل زیار و نگارنده کتاب قابوسنامه) و عبدالقاهر جرجانی (صاحب تألیفات در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند.
قابوسنامه را مجموعه تمدن اسلام پیش از مغول نام نهاده‌اند.
در دانش پزشکی نیز این منطقه سهم عمده‌ای در جهان اسلام داشته است. ابوسهل مسیحی و سیداسماعیل (حکیم) جرجانی (نویسنده دایره‌المعارف ذخیره خوارزمشاهی) از این سرزمین بوده‌اند.
میرداماد و میرفندرسکی نیز از این منطقه برخاسته‌اند.
نخستین چاپخانه سربی در گرگان در ۱۳۰۷ تأسیس شد. هم‌اکنون هفته‌نامه‌های گلشن مهر، گلستان نو، همزیستی، سلیم و حریف؛ دوهفته‌نامه صحرا و فصلنامه‌های مختومقلی فراغی و یاپراق در گرگان منتشر می‌شوند.
نخستین کتابخانه‌های این منطقه متعلق به سده ۱۱ قمری است. کتابخانه استرآباد در دوره صفوی (سده ۱۱) «کتابخانه حسین اردبیلی‌نژاد استرآبادی» نام داشته‌است.
در دوره قاجار هم در برخی مدارس و خانه‌های برخی از فضلا و ادیبان کتابخانه‌هایی وجود داشته‌است.
نخستین کتابخانه عمومی شهر گرگان در ۱۳۳۹ و با هزینه شهرداری شکل گرفت و در عمل از ۱۳۴۵-۱۳۴۶ با ۹۵۲ جلد کتاب کار خود را آغاز کرد. این کتابخانه در ۱۳۵۸ به ساختمان کنونی آن در پارک شهر گرگان منتقل و کتابخانه عمومی شماره یک گرگان نامیده شد.
منبع :http://municipality.gorgan.ir/
http://golestanp.ir/
http://www.tebyan-golestan.ir/
