موزه باستان شناسی و مردم شناسی شاهرود

موزه شاهرود از اماکن تاریخی این شهر است که در خیابان فردوسی قرار گرفته و در سال‌های 1307ـ1306 به عنوان بلدیه (شهرداری) به سبک معماری اواخر دوره قاجاریه و اوایل دوره پهلوی ساخته شده است.
زیر بنای ساختمان حدود 468 متر مربع بوده و در دو طبقه طراحی گردیده است . این بنا پس از مرمت و احیاء در اسفند ماه سال 1367 جهت بازدید و استفاده پژوهشگران شروع به فعالیت نموده است .
این موزه دارای گنجینه آثار تاریخی و فرهنگی، باستان شناسی و مردم شناسی می‌باشد.
موزه شاهرود موزه ای استانی است و از این رو سعی شده اشیاء و آثار هر بخش به تفکیک نگهداری در معرض دید بازدید کنندگان قرارگیرند.
این ساختمان دو طبقه دارای دو بخش باستانشناسی و مردم‌شناسی است. ساختمان این موزه هرچند با ساختمان شهرداری سال‌های دور تفاوت بسیاری دارد اما وقتی وارد موزه می‌شوید می‌توانید به راحتی آن را به یاد آورید.
بخش باستان شناسی موزه در طبقه هم کف و شامل چهار اتاق و راهرو می‌باشد که آثاری مربوط به قبل از میلاد مسیح دوره پیش از تاریخ ، آثار دوره اسلامی در آن وجود دارد.
از جالب توجه‌ترین آثار موجود در این موزه، ابزار کار استخوانی ...مشاهده کامل متن و سنگی مربوط به هزاره ششم قبل از میلاد، سفال‌های خاکستری و نیز درب امامزاده قطری است.
سقف‌های طبقه همکف موزه دارای طاق‌های هلالی و ترکی با خشت و مصالح آجری است و نمای بیرونی آجرنما و محوطه اطراف ساختمان سنگ و آجرفرش است.
در بدو ورود در طبقه همکف و در مقابل در ورودی موزه دری چوبی که درون ویترینی شیشه‌ای قرار گرفته با آن نقوش برجسته‌اش خودنمایی می‌کند.
بر روی این در دو، لت منبت‌کاری شده نقوش برجسته مختلفی از جمله نام سازندگان آن، آیت‌الکرسی، اسامی چهارده معصوم(ع)، نقوش اسلیمی، اشعار محتشم کاشانی، نوشته‌ها و روایت‌های قرآنی به چشم می‌خورد.
این در زمان مظفرالدین شاه قاجار و به عنوان در آرامگاه امامزاده محمد سرامین قطری(ع) که معروف به امامزاده قطری است ساخته شده است.
نوشته‌های منبت‌کاری شده و نقوش برجسته بر روی این در به راحتی هنر آن زمان را به رخ می‌کشد.
بخشی از آن مانند نقوش برجسته که خارج از در منبت کاری شده و به وسیله میخ و سنگ یشم به بدنه اصلی در نصب شده نقوش اسلیمی یا گل بوته‌ای است که چرخه زندگی و چهارفصل سال را به نحو هنرمندانه‌ای نشان می‌دهد.
گل‌های نیلوفری که پیشینه تاریخی دارد و در تخت جمشید هم به چشم می‌خورد بیانگر همان چرخه زندگی و فعالیت است.
اما شاید جالبترین قسمت این در، سیر تکاملی جنین باشد. طراحی ومنبت کاری مراحل تشکیل ورشد این جنین با توجه با علم آن زمان خود یکی از شگفتی‌های این در است.
کربلایی میرزا گرمنی، رمضان علی میقانی و نصرالله بن مرحوم ملاعلی نام سازندگان وبانیان آن است که در روی در دیده می‌شود
در بخش دیگر این موزه، قدیمی‌ترین اشیا مربوط به تپه سنگ چقماق بسطام و دوره تاریخی هزاره ششم پیش از میلاد مسیح(ع) خودنمایی می‌کند.
این تپه پیش از انقلاب توسط پروفسور ماسودا ژاپنی و هیأت همراه وی مورد کاوش قرار گرفت و اشیای به دست آمده از آن شامل ابزار سنگی و استخوانی از جمله سوزن، سنجاق سر، قبضه داس وکارد یا تیغه‌ای سنگی است که برای کارهای روزمره از آنها استفاده می‌شده است.‏
در ویترین شیشه‌ای دیگرظروفی به دست آمده از تپه حصار دامغان دیده می‌شود. تپه حصاردامغان به عنوان تپه کلیدی شهرتی جهانی داردکه در آن سه لایه تمدن حصار 1 تا 3 وجود دارد.
از این تپه اشیای بسیاری به دست آمده است که می‌توان آنها را در موزه‌های ایران و جهان دید، از آن جمله ظروف سفالی منقوش نخودی رنگ از هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح(ع) است که در دور آنها نقوشی از حیوانات و گیاهان به چشم می‌خورد.
با نگاهی به ظروف سفالی هزاره سوم پیش از میلاد مسیح(ع) که خاکستری رنگ است می‌توان فهمید که هر دوره چه تغییراتی در نگاه هنرمندان روی داده است.
در کناری دیگر ابزاری از جنس مفرغ، استخوانی وسفالی مربوط به هزاره اول پیش از میلاد مسیح (3000 سال قبل) دیده می‌شود که بیشتر اشیای تزیینی وآرایشی زنان آن دوره مانند دستبند، حلقه، گیره سر، سنجاق مو است و بی‌شک مقایسه آنها با لوازم فعلی بانوان لبخندی را بر لب هر بیننده خواهد نشاند.
ظروف تدفین در قسمتی دیگر از موزه روایت ویژه خود را دارد. این ظروف مربوط به هزاره اول پیش از میلاد است که در گورستان پارک موزه شاهرود کشف شد.‏
با حفاری در این منطقه اشیای زیادی از گورهای مکشوفه به دست آمده است که به ظروف خاکستری یا تدفین معروفند.
سفال‌های خاکستری در آیین تدفین با مرده دفن می‌شد چرا که آنان اعتقاد داشتند مردگان در دنیای دیگر زنده می‌شوند و به این وسایل نیاز دارند. ‏
شنیدن نحوه دفن مردگان در این گورستان بسیار جالب است,در آن دوره مردگان را به حالت جنینی دفن می‌کردند یعنی این‌که صورت به سمت شرق (محل طلوع خورشید) که پیام‌آور زندگی و حرکت است، دست‌ها به سمت ظرف‌ها و پاها در قفسه سینه جمع شده و به پهلو می‌خوابانیدند.
بخش باستان‌شناسی موزه داراى شش اتاق با سقف ضربى ترکدار است که در دو جناح شمالى و جنوبى قرار دارند و راهروى نسبتاً پهنى این دو قسمت را به یکدیگر مرتبط مى‌سازد.
در همین بخش باستانشناسی می‌توان آجرهای نقش دار یا نقوش آجری را دیدکه از کنار هم چیدن آنها نقوش هندسی به دست می‌آید، سنگ قبر‌های مربوط به دوره صفویه و قاجار که از مجن، تاش و شاهکوه به موزه منتقل شده است، انواع پیه سوزها از جنس فلز و مفرغ که برای روشنایی از آن استفاده می‌شده است از دیگر اشیای موجود در این موزه است.‏
بخش سکه موزه با سکه‌هایی از دوران‌هایی مانند صفویه، اشکانی و سلوکی، از دیگر قسمت‌های دیدنی این موزه است.
طبقهٔ دوم موزه به بخش مردم‌شناسى اختصاص دارد که شامل سه اتاق و یک سالن نسبتاً بزرگ است. ارتباط این فضاها با راهرویى که در وسط آن‌ها قرار دارد، عملى مى‌شود.
از فضاى راهرو نیز براى نشان دادن صحنه‌هایى از موضوعات مردم‌شناختى (کشاورزى و دامداری) استفاده شده است.
بخش مردم شناسی این موزه شامل ابزار کارهای تولیدی و فنون ، دامداری ، کشاورزی ، پوشاک ، فنون پخت نان ، زیورها ، دست بافت‌ها و اسناد و قباله‌ها ، ابزار و وسایل تعزیه خوانی و طب سنتی , کارگاه پارچه بافی و انواع چرخ‌های ریسندگی سنتی، ابزار تدخین، وسایل روشنایی سنتی، دم آهنگری، قرآن خطی در ابعاد مختلف و دست خط مبارک امام خمینی(ره) که به مناسبت شهادت آیت‌الله مطهری به آیت‌الله توحیدی ارسال شده و نیز تصاویری از فعالیت‌های گوناگون مردم‌شناسی است.
از جمله تصاویر بسیار زیبا در این غرفه پرده درویشی با 32 قصه به روایت تصویر و400 صورت انسان و حیوان با هنر نقاشی رنگ و روغن است که در سال1340 هجری قمری در کاشمر خلق و در سال 69 مرمت شده است.
در غرفه پوشاک موزه شاهرود، انواع لباس‌های زنانه شامل کت زنان (کلیجه) شلیته، کلاه سوزن‌دوزی شده، چارقد ریال، جوراب‌های پشمی و پیراهن سوزن‌دوزی شده دیده می‌شود.
منبع:
http://www.meraatnews.com/content
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=234327
http://www.mirassemnan.ir/HomePage.aspx?TabID=5020&Site=douranportal&Lang=fa-IR
http://www.negahmedia.ir/media/show_video/23469