روستای خرقان

«خَرَقان» روستایی است کهن در دشت‌های حوالی شاهرود. روستای قلعه نو مرکز دهستان خرقان از توابع بخش بسطام شهرستان شاهرود است که بنا بر سرشماری سال 1390، 3 هزار و 927 نفر جمعیت را در خود گنجانده است.
برخی از پژوهشگران می‌‌گویند که نام این روستا، در ابتدا «خَلقان» بوده که در گذر زمان، حرف «ل» به «ر» تغییر یافته است. «خلقان» به معنای انبوه مردم است و چون در قرن‌های گذشته، در این روستا جمعیت زیادی ساکن بودند ،آن را به این نام خوانده‌اند.
البته برخی دیگر از پژوهشگران می‌گویند که نام این روستا از ابتدا همان خرقان به معنای «خرقه‌ها» یا لباس ویژه اهل تصوف بوده‌است‌. دلیل این نامگذاری هم این بوده که این منطقه از گذشته‌های دور محل تولید و خرید و فروش خرقه صوفیان بوده‌است.علامه علی اکبر دهخدا در «لغتنامه» خود، درباره «خرقان» چنین نگاشته است: «نام قریتی از قراء بسطام برسرراه استرآباد است.
در آنجا قبر ابوالحسن علی بن احمد است که صاحب کشف و کرامات بوده و به‌عاشورا 425 هـ‌.ق درگذشته است.
سمعانی می‌گوید: خرقان نام قریتی بوده که او آن را دیده است، این قریه در دامنه کوه قرار داشته و آن را درختان با میوه نکو بوده است . حازمی آن ر ا با تشدید «راء» یعنی ...مشاهده کامل متن خرّقان ضبط کرده (از معجم البلدان).
در منتهی الادب آمده : نام این قریه بدون تحریک «راء» صحیح است یعنی خَرْقان. [گای] لسترنج در [جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی] محل آن را بدین شرح معین می‌کند: در چهارفرسخی بسطام سر راه استرآباد شهر خرقان است که در قرون هفتم و هشتم هجری محلی بااهمیت بوده.
حمداﷲ مستوفی گوید: خرقان دهی است از توابع بسطام هوای خوش و آب فراوان دارد و از مزار اکابر، تربت شیخ ابوالحسن خرقانی در آن موضع است.»
جاذبه مهم دیدنی و گردشگری روستای قلعه نو خرقان، مزار شیخ ابوالحسن خرقانی است. او که متولد سال 352 قمری و متوفا به عاشورای سال 425 قمری است، در همین روستا زاده شده و درگذشته است.
اگر پس از زیارت مقبره شیخ ابوالحسن خرقانی، مایل بودید که دیگر جاذبه‌های قلعه نو را هم از نظر بگذرانید، می‌توانید به «کهنه قلعه» و «تپه تاریخی کولی» بروید که ارزش باستان شناختی بالایی دارد.
این منطقه که در شرق و شمال شرق آرامگاه قرار دارد، آثاری از دوران پیش از اسلام دارد. در این محدوده گور دخمه‌هایی هم به چشم می‌خورد. بعضی از این دخمه‌ها شکل تالاری را القا می‌کنند که فاقد تاقچه وگودال بوده و شاید کاربرد آنها با دیگر دخمه‌ها تفاوت داشته باشد.
علاوه بر این، در کاوش‌های باستان شناسان، آجرهای لعابدار، سفال‌های داغدار به رنگ قهوه‌ای، سفال‌‌های نخودی رنگ شامل ظروف ضخیم کنده کاری شده، سفال‌های خاکستری و دسته‌های ظریف ظروف به شکل پرندگان در کنار سفالینه‌هایی از عصر سلجوقی، ایلخانی و تیموری به دست آمده که حکایت از تمرکز جمعیت در این محدوده دارد.
در این منطقه، خانه‌هایی نیز برپا است که به عقیده کارشناسان، منزلگاه مریدان و شاگردان خرقانی بوده است. همچنین در غرب و جنوب آرامگاه هم می‌توان بقایای گورستانی را یافت.
البته قرار گرفتن خرقان در مسیر گرگان- شاهرود- دامغان، نشان از آن دارد که این منطقه، در پیش از اسلام، به ویژه عهد اشکانیان و ساسانیان، دارای ارتباطات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بوده است.
ناگفته نماند که در میانه راه همین روستا و روستای قاسم آباد، تپه ای باستانی به نام «تپه سیاه ریگی»هم وجود دارد که به پیش از اسلام بر‌می‌گردد.
اقامتگاه کاروانیان
یکی از دژهای خرقان، قلعه «شهرآباد» است که در شمال شرق آن جای گرفته است. این قلعه که اقامتگاه موقت کاروانیان بوده ، قدمتی در حدود 250 سال دارد.
برای مرمت این قلعه تاکنون اقدام مناسبی صورت نگرفته است. وجود چاله‌هایی در قلعه‌، حاکی از جست‌و‌جوی سارقان برای یافتن اشیای عتیقه است. این قلعه قدیمی که در فاصله 100 متری از جاده قدیم قلعه نو خرقان قرار گرفته ، دژی است متعلق به اواخر دوره قاجار‌.
گفته‌شده که مردم روستا، برای حفظ جان و مال خود از هجوم و حمله ترکمن‌ها، در این قلعه ساکن شده‌بودند. وسعت و اهمیت این روستا تا جایی رسید که 63 سال پیش،به مرکز تمام آبادی‌های منطقه بسطام تبدیل شد، اما در گذر ایام، جایگاه گذشته خود را وانهاد.
دیگر چه دارد؟
«معصوم زاده» که مدفن یکی از نوادگان حضرت امام موسی بن جعفر(ع) و مورد احترام اهالی روستا است، در شمال قلعه نو قرار گرفته است. اما این روستا یخدان و آب انبارهایی هم دارد که بازمانده از روزگار قاجار است و به شکل گنبدی و از چوب، خشت و گل، بنا شده است.
حمام سنتی هم از دیگر دیدنی‌های این روستا به شمار می‌رود.
بافت روستا
بافت مسکونی روستای قلعه نو خرقان، متراکم است که اصلی‌ترین دلیل آن، قرارگرفتن روستا بر شیب نسبتا ملایم کوهستان است. خانه‌های روستا، سقف‌هایی شیروانی داشته و دیوارهای‌شان نیز کاهگلی است.
با وجود آن که بافت گردشگرپسند روستا که یادآور حال و هوای قدیمی آن است، از گل، سنگ، خشت، چوب و آجر شکل گرفته اما متاسفانه به مرور زمان، از سیمان، آجر، گچ و تیرآهن پوشیده می‌شوند.
با عشایر همنشین شوید.
همچنین در 9 کیلومتری شمال روستا، «اتراق‌گاه عشایر» قرار گرفته که جذابیت بالایی برای گردشگران شهرنشین دارد. خانواده‌های محمد بیگی، حسینی، خانی، نوری، رضوی و عبداللهی هر ساله برای تعلیف دام‌های خود به این ناحیه ییلاقی خوش آب و هوا کوچ کرده و به مدت چهار ماه در آن اتراق می‌کنند.
اگر توانستید، ساعتی یا شبی، با این مردم غیور، هم کاسه شوید، می‌توانید لبنیات، گوشت و نان تازه و سالم را به خانه ببرید.
این روستا که در دامنه جنوب شرقی رشته کوه البرز واقع شده ، به لحاظ توپوگرافی (شکل فیزیکی زمین) در شرایط پایکوهی قرار گرفته است. همین وضعیت، شرایط اقلیمی معتدل نسبتا سردی را برای آن رقم زده است زمستان‌های منطقه سرد و تابستان هایش معتدل است.
این روستا، از شرق به سیاه کوه (جبال میامی) و از شمال شرق به زرین کوه منتهی می‌شود و شمال غربش را هم کوه‌های بیدر و برون برون در برمی گیرد که ارتفاع آنها، 1460 متر از سطح دریاست.
جنوب و غرب این روستا به شاهرود می‌رسد و شمال آن نیز به هفت کیلومتری جاده شوسه منتهی به روستا و جنگل ابر محدود می‌شود. البته از شرق هم به دو کیلومتری جاده اصلی شاهرود به آزادشهر منتهی می‌شود.اگرچه در گذشته، قلعه نو، دارای 70 رشته قنات بوده اما اکنون جز دو رشته «بیدر» و «برون برون»، بقیه آنها خشک شده اند.
روستاییان از این قنات‌ها برای آشامیدن و آبیاری کشتزارها استفاده می‌کنند. با وجود شیب دار بودن زمین‌های این روستا، بیشترین محصولات کشاورزی آن از باغ‌های میوه حاصل می‌آید.
همین باغ ها، البته در سرسبزی و تلطیف هوا به ویژه در فصل‌های بهار وپاییز موثر بوده و منظره ای زیبا و دلنشین به روستا می‌بخشد.
در اطراف روستا، منطقه‌های بیدر و برون برون در جهت شمال غرب، می‌توانند تفرجگاه مناسبی باشند. دره برون برون در قسمت جنوبی جنگل ابر و در فاصله تقریبی پنج کیلومتری شمال قلعه نوخرقان واقع شده و عرصه رویش گل‌ها و گیاهان زیبا و چشمه سارهای متعدد است.
به همین خاطر دامداران روستا را به چرای دام‌های‌شان در آنجا ترغیب می‌کند. کوه بیدر نیز که یک کیلومتر پایین‌تر از دره برون برون واقع شده، طبیعت زیبا ناهمواری دارد.
در همین دره و کوه است که می‌توانید گیاهان دارویی چون گل گاوزبان، گل ختمی و کتیرا را بیابید.
از محصولات مهم زراعی این روستا می‌توان به گندم، جو، سیب زمینی، ذرت، گوجه، خیار، چغندر و لبنیات اشاره کرد.همچنین بافت گلیم و قالی در میان مردم روستا رواج دارد.
چگونه برویم؟
اگر از پایتخت عزم سفر به روستای قلعه نو خرقان را دارید، 427 کیلومتر راه در پیش است که حدودا چهار ساعت و 35 دقیقه می‌شود. از تهران تا شاهرود را در آزادراه سپری خواهید کرد.
اگر از این شهر، جانب شمال شرق را بگیرید، پس از هفت کیلومتر به بسطام رسیده و از آنجا هم تا خرقان، 17 کیلومتر راه، در مقابل خواهید داشت.
کجا بمانیم؟
ابتدای اردیبهشت ماه امسال، مجموعه سوئیت‌هایی در جوار آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی به بهره برداری رسید که با وجود 25 متر مربع مساحت، از امکانات رفاهی مناسبی برخوردار هستند.
همچنین می‌توانید در خانه روستاییان مهمان نواز خرقانی سکنا گزینید. راه دیگر هم آن است که در هتل‌ها و مهمان سراهای شاهرود و بسطام شب را به صبح برسانید.
هر چند توصیه ما این است که حتما لباس گرم و چادر مسافرتی تان را در همه حال به همراه داشته باشید.
چه بخوریم؟
اشکنه، ماست جوش، قوروتی (کشک بادمجان)، آبگوشت و آش ترش از جمله غذاهای معروف محلی روستای قلعه نو است که اگر شانس بیاورید و مهمان اهالی روستا شوید، می‌توانید نمونه ای از آنها را نوش جان کنید.
چه سوغات بیاوریم؟
زردآلو، قیصی، گردو، توت خشک، فلفل، زیره سبز، کنجد و تخمه آفتاب گردان از جمله خوراکی‌هایی است که می‌توانید از این سفر، با خود به خانه بیاورید.
چه ببینیم؟
مردان روستای قلعه نو، لباس محلی شامل بالاپوش، کلاه نمدی، شلوار و گیوه بر تن می‌کنند. جامه‌های بانوان خرقانی نیز چارقدهای بلند و پیراهن‌های رنگی و جلیقه است.
اگرچه ایام سوگواری دهه اول محرم، به پایان رسیده اما بد نیست بدانید که بومیان این روستا، آداب و آیین‌های خاصی برای این بازه زمانی دارند.

منبع:
http://www.hamshahrionline.ir/
www.tabnak.ir
http://ghalehnokharghan.mihanblog.com/