پارک ملی لار

منطقه حفاظت شده لار بین استان‌های تهران و مازندران واقع شده است. مساحت آن در حدود 31000هکتار می‌باشد. منطقه لار با وسعتی حدود ۷۳۵۰۰ هکتار در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز قرار دارد که در سال ۵۴ به پارک ملی تبدیل شد و و از سال ۶۱ طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده اداره می‌شود و از سال 70 بعضی از مناطق آن برای شکار و تیراندازی ممنوع اعلام گردید.
دریاچه 20 کیلومتری لار یکی از مراکز تفریحی این منطقه است.
این دره در70 کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده است و از قسمت شمال به کوه‌های نور، از غرب به خاتون بارگاه و گرمابدر، از قسمت جنوب به لواسانات و از قسمت شرق به کوه دماوند و پلور محدود می‌شود.راه‌های اصلی ورود به منطقه از مسیر جاده تهران ـ آمل (هراز) پس از ورود به پلور از طریق سه راهی لار به پست ورودی محیط بانی دلیچای می‌رسد و از طریق جاجرود یا گلندوک می‌توان وارد جاده سد لتیان شد.
پس از گذشتن از گردنه ایرا به پست محیط بانی قوش خانه و سپس کمر دشت رسید. ...مشاهده کامل متن همچنین جاده رودهن به ایرا نیز به ورودی قوش خانه منتهی می‌شود.به دلیل کوه‌ها و ارتفاعات فراوان اطراف این منطقه و وضعیت جوی نامتغیر از ناحیه خزر بارندگی و نزولات جوی را در این منطقه شاهد هستیم که عمدتا به صورت برف مشاهده می‌شود.
منطقه حفاظت شده لار دارای دو اکوسیستم کوهستانی و آبی است. این منطقه دارای انواع گونه‌های گیاهی و جانوری است که در این میان ماهی قزل آلای خالدار که از نادرترین گونه‌های آبزی جهان است بر اهمیت این پارک افزوده است.
این پارک دارای چشم اندازهای بسیار زیبایی است. چشمه‌ها و رودخانه‌های پرآب زیستگاه‌های امن در دوسوی این دره زیبا طراوت و جذابیت آنرا دوچندان کرده است.
تاریخچه:
قدمت تاریخی دره لار به قرون اولیه اسلام می‌رسد و در چند سده اخیر به سبب داشتن آب و سبزه خوب مورد توجه خاص بوده‌است که از ۲۷ سال پیش این منطقه با وسعت ۷۳۵۰۰ هکتار به پارک ملی تبدیل شد، در سال ۱۳۵۷ پاره‌ای تغییرات در حد و حدود منطقه داده شده و از سال ۱۳۶۱ برابر مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به منطقه حفاظت شده تبدیل و در سال گذشته نیز منطقه مذکور مجدداً طبق مصوبه شماره ۱۹۷ مورخ ۲۵/۷/۱۳۸۰ شورای عالی حفاظت محیط زیست به پارک ملی ارتقا یافت و قسمت‌های گسترده‌ای از حوزه آبخیز لار نیز با مصوبه قانونی به عنوان منطقه شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شده‌است.
در سال ۱۳۵۹ با اتمام ساخت سد لار در پارک ملی لار قسمت اعظم اراضی و مراتع دره لار در محدوده آبی دریاچه سد قرار گرفت که از مرتفع‌ترین دریاچه‌های انسان ساز می‌باشد.
چرای بی‌رویه و مفرط دام طی سال‌های گذشته، ایجاد راه‌های ارتباطی بدون بررسی و ارزیابی و فعالیت‌های دیگر بدون در نظر گرفتن ظرفیت موجود موجب آلودگی محیط، تخریب مراتع و فرسایش خاک و گاه خسارات جبران ناپذیری شده‌است.
پوشش گیاهی این منطقه به علت چرای بی رویه تغییراتی در آن صورت گرفته ولی به طور کلی پوشش گیاهی آن علفزار است که شامل گنسیان، بوته زارها ، پوشش‌های آلپی, و شقایق وحشی است این دره دارای گیاهان صنعتی و دارویی و غذایی است که از میان آنها می‌توان به قارچ، کاسنی، گلپر، آویشن, شیرین بیان، باریجه، چای کوهی، بار هنگ و شنگ … اشاره کرد.
از لحاظ حیات وحش جانوری به دلیل موقعیت ویژه کوهستانی و آبی دارای گونه‌های متفاوتی است.
پرندگان این منطقه که جمعاً یکصدگونه است شامل: کبک، عقاب، سارگپه، درنا، فلامینگو، دلیجه ,‌کبک دری و … را نام برد. عقاب طلایی، گونه ای بی همتا تنها در این حوزه از ایران زیست می‌کند و بومی این منطقه است.
پستانداران این منطقه شامل کل و بز، قوچ ، خرگوش، سمور, میش البرز مرکزی, خرس قهوه ای ,‌پلنگ , گرگ, روباه , گراز و گربه وحشی و … است. در این دره به علت داشتن زیستگاه امن و مناسب، پستاندارانی چون کل و بز رشد خوبی در این سال‌ها داشته اند.
دوزیستان و خزندگان این منطقه شامل: افعی, افعی دماوندی، افعی البرزی, مار، مارمولک، بز مجه, لاک پشت، قورباغه.
آبزیان: ماهی قزل آلای خال قرمز.
از این منطقه به علت وجود پوشش گیاهی مرتعی و همچنین تنوع زیاد گیاهان و گل‌ها جهت زنبورداری نیز استفاده می‌گرددکه این کار از اوایل خرداد شروع و تا اواخر شهریور همان سال ادامه دارد.از این منطقه به علت وجود ارزش‌ها و جاذبه‌های طبیعی و چشم اندازهای زیبا به عنوان یک منطقه اکوتوریستی و تحقیقاتی و جهت پژوهش و آموزش نیز استفاده می‌گردد که به علت وجود تنوع بسیار در میان گونه‌های گیاهی و جانوری مورد توجه مردم و دوستداران طبیعت قرارگرفته است.
این منطقه به علت وجود کوه‌ها و دریاچه لار باعث شده مورد توجه بسیاری از کوهنوردان و صیادان صید ورزشی ماهی قرار بگیرد. این دره با داشتن هوای پاک و دل انگیز خود در روزهای تعطیل اکثر مردم را به طرف خود جذب می‌نماید.
دوستداران ورزش ماهیگیری هر هفته برای صیدماهی به این دره می‌آیند. فصل مجاز صیدماهی معمولاً از اول خردادماه هر سال آغاز و تا شهریور ادامه می‌یابد. دوستداران این ورزش با کسب پروانه ویژه صیدروزانه که در واحدهای محیط زیست قوشخانه، پلور و دلیچای صادر می‌شود، می‌توانند به صید ماهی بپردازند.
اولین مسابقه ماهیگیری بعد از انقلاب در سال ۷۰ در دریاچه سد لار برپا شد و از سال ۷۳ همه ساله این مسابقات برگزار شده است.
به علت ویژگی‌های خاص و تنوع گونه‌های گیاهی و جانوری، حفظ و حراست از این منطقه ضروری است و باید به گونه ای از آن استفاده شود تا بهره وری از آن نیز امکانپذیر باشد.
آبشار لار یکی دیگر از جاذبه‌های ناحیه لار، آبشار آن است که در محلی در نزدیکی روستای وانا واقع شده است.
سد لار سد لار در استان مازندران و در 75 کیلومتری شمال شرق تهران و 100 کیلومتری شهر آمل بین کوه‌های البرز زیر قله دماوند در ارتفاع 2531 متری از سطح دریا احداث گردیده.
کارهای تحقیقاتی و اکتشافی سد در سال 1330شمسی آغاز گردیده و پس از تایید و تصویب فازهای مطالعاتی اجرای سد در سال 1353آغاز شد. ساختمان این سد بر روی رودخانه لار در موقعیت 52درجه طول شرقی و 53-35 درجه عرض شمالی شروع و در سال 1361 خاتمه و به مرحله بهره برداری رسید.
ویژگی‌های فنی سد مخزنی لار
نوع سد خاکی با هسته رسی است ارتفاع از پی 105متر، ارتفاع از بستر رودخانه 107متر، طول تاج 1150متر، گنجایش کل مخزن 960میلیون متر مکعب، گنجایش مفید مخزن 860میلیون متر مکعب، مساحت دریاچه در ارتفاع 2531متر برابر 29 کیلومتر مربع، نوع سرریزها: سرریز اضطراری ساحل چپ با ظرفیت 980 متر مکعب در ثانیه، سرریز کلاسیک ساحل راست با ظرفیت120 متر مکعب در ثانیه می‌باشد.این سد بر اساس اهداف:
1- تامین آب اراضی کشاورزی استان مازندران(آمل و بابل)
2- تولید برق آبی برای کمک به شبکه سراسری با استفاده از پتانسیل نیروی آب با اختلاف ارتفاع 750 متر توسط تونل آب بر لار- کلان
3- تامین قسمتی از نیاز آب شرب تهران احداث گردیده است.
که برای نیل به اهداف فوق تونل‌های آب رسانی به طول 1101 متر با قطر 5 متر و حداکثر ظرفیت 140 متر مکعب در ثانیه ساخته شده و تونل آب رسانی دیگری با حداکثر ظرفیت 5/18 متر مکعب در ثانیه آب مورد نیاز نیروگاه کلان را انتقال می‌دهد.
که در سال 1359 آبگیری سد آغاز شد با افزایش ارتفاع آب در مخزن متاسفانه حفره بزرگی در بدنه سد به وجود آمد. در بررسی‌ها نشان داد که توده سنگ‌های آهکی موجود در سراب سد باعث فرار آب از مخزن شده و این امر با افزایش دبی چشمه‌های هراز در پایاب سد باثبات رسیده است.
همچنین بررسی‌ها نشان داد که غارهای عمیق و حجیمی در امتداد گسل‌های موجود در منطقه و در زیر سد وجود دارند که برای آب بندی آنها تزریق سیمان انجام می‌گیرد.
به همین علت بهره برداری از سد مذکور به عنوان یک سد مخزنی انجام نمی‌گیرد و در حدود امکانات قسمتی از جریان آب مورد استفاده اراضی کشاورزی مازندران و بخشی دیگر مورد استفاده شرب تهران قرار می‌گیرد.
سر شاخه اصلی تغذیه کننده دریاچه سد لار عبارتند از:
1- قزل دره: با چهار شاخه فرعی کمردشت، آلارم، خشک رود، سیاه پلاس با توجه به دوره یخ بندان حدودا" 6 ماهه (از آبان تا فروردین) و برودت زیاد منطقه تا منهای 37 درجه سانتی گراد دستگاه‌ها قادر به ثبت تغییرات سطح آب در طول دوره نیستند(ارتفاع ایستگاه 2495 متر و حداکثر ارتفاع آب دریا 2531 متر است به همین علت گاهی زیر آب می‌رود)
2- سفید آب یا آب سفید: از ضلع جنوبی کوه‌های نور سرچشمه می‌گیرد و دبی آن در اوایل پاییز به 300 لیتر در ثانیه می‌رسد که لایه ای از آهک بستر و کنار رودخانه را می‌پوشاند حداکثر دبی در زمان سیلاب 15 متر بر ثانیه است و رتبه آخر را نسبت به دو شاخه دیگر دارد.(ایستگاه سفید آب سال 63 تاسیس شد ارتفاع آن 2560متر )
3- دلیچای که از قله دماوند و والا رود سرچشمه می‌گیرد بستر آن سنگی و سیلاب‌های آن با تاخیر 15 تا 30 روزه نسبت به حوزه‌های دیگر شروع می‌شود(ذوب برف‌های قله علت آن است)دسترسی به این ایستگاه از سایر ایستگاه‌ها آسانتر و نزدیکتر است(ارتفاع 2530)
با وجود آن که امامنک و چهل چشمه مساحتی بالغ بر 43 کیلومتر مربع دارند اما به علت واقع شدن در ساحل راست دریاچه و عدم دسترسی به آن جز از طریق قایق اندازه گیری دیگری از آن به عمل نمی‌آید و دبی آن 3٪ تا 4٪ متر مکعب در ثانیه است .
متوسط ورودی 25 ساله در محل سد به داخل دریاچه از طریق سه شاخه 420 میلیون متر مکعب است. حوزه آبریز سد لار 72کیلومتر مربع گزارش شده که سهم هریک از حوزه‌ها عبارت است از :
الف) قزل دره 416 کیلومتر مربع
ب) دلیچای 5/206 کیلومتر مربع
ه) سفید آب 1/54 کیلومتر مربع
ی) دشت امامنک 4/43 کیلومتر مربع
سهم هر یک از رودخانه‌ها با محاسبه دبی اندازه گیری شده :
1-قزل دره 60٪ با جریان سالیانه 252 میلیون متر مکعب
2-دلیچای 27٪ با جریان سالیانه 113 میلیون متر مکعب
3-سفید آب 8٪ با جریان سالیانه 34 میلیون متر مکعب
4- امامنک 5٪ با جریان سالیانه 20 میلیون متر مکعب
در مجموع ورودی آب در چهار ماهه اول سال به ویزه اردیبهشت ماه از همه بیشتر است.
خروجی‌های سد با احتساب چشمه‌های نشتی به ترتیب زیر است :
1-خروجی از دریچه مازندران و شیرهای تخلیه
2-خروجی از دریچه کلان
3-خروجی از چشمه‌های نشتی الف) چشمه‌های گلوگاه ب) چشمه‌های هراز
درجه حرارت و بارش
درجه حرارت مهمترین عامل در تبخیر آب سد که روزانه اندازه گیری می‌شود متوسط درجه حرارت سالانه 5/2 درجه سانتیگراد است که در فصل زمستان تا منهای 37 درجه و در تابستان تا مثبت 31 درجه تغییر می‌کند.
سرد‌ترین ماه‌های سال دی و بهمن و گرمترین ماه‌ها تیر و مرداد با اختلاف دمای 67 درجه سانتی گراد می‌باشد. در پاییز و زمستان و اوایل بهار اندازه گیری ارتفاع برف و آب انجام می‌شود.
متوسط بارش 13 ساله سد لار معادل 553 میلی لیتر است. اگرچه متوسط 46 ساله آن 595 میلیمتر و کمی بیشتر از آمار فوق می‌باشد. بیشترین ریزش‌های جوی مربوط به ماه اسفند با متوسط ماهانه 13 ساله 95 میلی متر و کمترین آن مربوط به شهریور ماه با متوسط ماهانه 13 ساله 5/14 میلیمتر است .
موقیت جغرافیایی و را‌ه‌ها
راه‌های اصلی ورود به پارک ملی لار از مسیر جاده تهران - آمل پس از ورود به پلور از طریق سه راهی لار که به پست ورودی واحد محیط زیست دلیچای می‌رسد بوده ، و از طریق جاجرود یا گلندرک می‌توان وارد جاده سد لتیان شد و پس از گذشتن از گردنه ایرا به ورودی محیط بانی قوش خانه و سپس کمر دشت رسید.
همچنین جاده رودهن به ایرا نیز به قوش‌خانه منتهی می‌شود.
در سال ۱۳۵۹ با اتمام ساخت سد لار در پارک ملی لار قسمت اعظم اراضی و مراتع دره لار در محدوده آبی دریاچه سد قرار گرفت که از مرتفع‌ترین دریاچه‌های انسان ساز می‌باشد.
چرای بی‌رویه و مفرط دام طی سال‌های گذشته ایجاد راه‌های ارتباطی بدون بررسی و ارزیابی و فعالیت‌های دیگر بدون در نظر گرفتن ظرفیت موجود موجب آلودگی محیط، تخریب مراتع و فرسایش خاک و گاه خسارات جبران ناپذیری شده است.

منابع :
http://hamshahrionline.ir/details/49201
http://www.hakimzadeh.blogfa.com/cat-1.aspx