زنجان رود ( زنجان چای )

رودخانه زنجان رود که اصطلاحا" به آن زنجان چای نیز میگویند با طول تقریبی 120 کیلومتر از حدود سلطانیه واقع در جنوب شرق زنجان سرچشمه میگیرد و بعد از عبور از جنوب شهر زنجان در حدود روستای رجعین در کیلومتر 84 شمال غربی زنجان به رودخانه قزل اوزن می‌ریزد .
جریان رودخانه از جنوب شرق به شمال غربی است و اوایل آن زاینده رود است.
حمدا... مستوفی در نزهه الغلوب می‌نویسد آب زنجان رود که آنرا ناج رود ، ماج رود ، ماخ رود ، ناجر رود و ناخرود خوانند از توابع سلطانیه بر میخیزد و با آب کوههای زنجان جمع شده بر ولایت زنجان میگذرد و به سفید رود میریزد.
طول آن 20 فرسنگ باشد و در این رود نیز از آغاز تا 10 فرسنگ زاینده است.
یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های استان است که در شهرستان‌های ابهر و زنجان جاری می‌باشد. این رودخانه ...مشاهده کامل متن دایمی که 142 کیلومتر طول داشته و ارتفاع سرچشمه آن 1780 متر است، از آبخیزهای دهستان سلطانیه در 38 کیلومتری خاور زنجان سرچشمه گرفته و دره پهناور زنجان رود را به سوی شمال باختری طی می‌کند.
این رودخانه از جنوب شهر زنجان عبور می‌کند و پس از مشروب کردن روستاهای مشک آباد، نیماور، بناب، دیزج، خانه بران و سالیان از جنوب شهر زنجان گذشته و به موازات راه اتومبیل رو و راه آهن زنجان - میانه به سوی شمال باختری به جریان خود ادامه می‌دهد.
در این مسیر روستاهای کوشکان والارود، خرم پی و برخی روستاهای دیگر را سیراب کرده و در نهایت به روستای سرچم پایین می‌رسد. در این روستا به سوی باختر تغییر مسیر داده و پس از سیراب کردن روستاهای چوروک، الوارلو، گوگلان و رجین در سه کیلومتری باختر روستای رجین به قزل اوزن می‌ریزد.
ارتفاع ریزشگاه این رودخانه 1100 متر، شیب متوسط آن 5/0 درصد و حوزه آن دریای خزر است.
این رود که در خاک شهر زنجان از میان باغات جنوبی شهر میگذرد در دو طرف بستر خود و تقریبا" در تمام طول خود دره سر سبز باغات زنجانرود را تشکیل میدهد که از سلطانیه شروع و در روستای رجعین پایان می‌یابد و در این مسیر نه تنها باغات طرفین بستر رودخانه از آب این رودخانه مشروب میشوند بلکه با بستن سدهای محلی موسوم به " باستیان " آب رودخانه را به نهرهای منشعبه از آن هدایت می‌نمایند و بوسیله آن نهرها باغات و مزارع شهر را مشروب می‌نماید.
در گذشته بسیار نزدیک این نهرها در محدوده خاک شهر زنجان که از روستای سایان واقع در 6 کیلومتری شرق زنجان با باستیان‌های محلی شروع و در قریه کوشکان ولقع در 8 کیلومتری غرب زنجان پایان می‌یافت ، از شرق به غرب عبارت بودند از : نهر خراب ، نهر زرتان ، هر گلجین ، نهر خساغ ، نهر اکبر ، نهر رامین ، نهر فولاد ، نهر توپ آغاجی ، نهر مال دره ، نهر دفترخانه ، نهر خلول ، نهر سرداب ، نهر زنجان ، نهر اسحق .
نحوه ساخت باستیان یا سد محلی به این گونه بوده است که مالکین باغات جنوب شرقی باستیان یا سد محلی اولیه جلو جریان آب را می‌گرفتند و با تشکیل دادن حوضچه‌های آب رودخانه را بالا می‌آوردند و در نتیجه قسمتی از آب زنجان رود را به نهر خراب ( سایان ارخی ) بسته سوار میکردند و با آن باغات و اراضی زراعی خود را مشروب میکردند .
بعد آب زنجانرود پس از پر شدن حوضچه در بستر خود جریان می‌یافت و با آبهای زائد از بستر رودخانه بسوی باستیان دوم ( نهر رزتان ) بسته که چند صد متر پایینتر از آن احداث شده بود جاری می‌شد .
و در مبدا’ نهر ورتان باز قسمتی از آب رودخانه زنجانرود سوار نهر وران میشد . و اراضی و باغات اطراف خود را مشروب یکرد و بقیه آن باز در بستر رودخانه جاری میشد و این روش تا آخر باستیان (مبدا’ نهر اسحق ) ادامه می‌یافت و به این ترتیب کلیه باغات نهر را از آب رودخانه زنجانرود مشروب میشدند و دره سرسبز را بوجود می‌آوردند.
زیبایی و سرسبزی طبیعت اطراف زنجانرود در مجاورت شر زنجان و جنوب این شهر با سه پل آجری زیبا موسوم به پل حاج سلمان ، میربها’ الدین ، و سردار که توسط افراد خیر در سه قرن گذشته احداث شده ، ادغام شده و حاصل این ترکیب ایجاد فضای بسیار مناسب برای گردشگری است که در طول دهها سال محل تفریح و تفرج اهالی زنجان و میهمانان بوده بطوریکه سابقه گردشگری در این منطقه به اندازه سن و قدمت پلها می‌باشد.
منبع :http://www.ichto.ir/Default.aspx?tabid=394
http://zanjan.ichto.ir/Default.aspx?tabid=777