ورنی یا سوماک، دست بافته ای است که از لحاظ تکنیک بافت بین گلیم و قالی قرار میگیرد بدین صورت که مانند گلیم یا قالی بر روی دار عمودی یا افقی بافته میشود و دارای پود ضخیم است و یکی از شاخص‌ترین رشته‌های صنایع دستی آذربایجان شرقی میباشد که در منطقه اهر و ارسباران به صورت وسیعی توسط زنان عشایر بافته میشود.
این دستبافته در عین سادگی و سبکی گلیم مثل قالی نیز ظرافت خاص هنری دارد و به دلیل استفاده از گره پرزدار در بافت آن جزو گلیم و از لحاظ طرح ، نقشه و شکل ظاهری مشابه قالی به نظر می‌آید.
ورنی از قسمت کناره به سمت داخل به سه بخش اصلی زیر قابل تشخیص است:
1- حاشیه: از اجزاء اصلی نقشه ورنی بوده است و همانند چهارچوب یا قابی دور متن اصلی را احاطه کرده است، حاشیه خود از چهار قسمت به نامهای لور- زنجیره- حاشیه کوچک- حاشیه بزرگ تشکیل شده است.
لور بیرونی‌ترین قسمت حاشیه بوده و بعد از آن زنجیره و سپس حاشیه کوچک در دو طرف حاشیه بزرگ قرار دارد معمولا چهار قسمت مورد اشاره حاشیه حدود 20 درصد عرض ورنی را به خود اختصاص می‌دهد.
2- متن یا زمینه اصلی: به فضای داخلی محصور بین قسمتهای مختلف حاشیه ورنی متن یا زمینه ورنی گفته میشود. متن بیشترین حجم و فضای ورنی را به خود اختصاص می‌دهد و متناسب با نگاره‌ها و نقوش پیاده شده در آن نقش یا طرحهای مختلف به خود میگیرد.
3- ترنج: طرح یا بخش میانی ورنی را تشکیل می‌دهد و معمولا با اشکال هندسی مختلف مانند دایره، لوزی، بیضی و انواع دیگر ضلعی نقش زده میشود. یک ورنی متناسب با بعد و اندازه و یا نوع طرح یا نقشه ممکن است دارای یک یا چند ترنج باشد در اصطلاح محلی به ترنج وسط ورنی، گول (Gul) گفته میشود که معادل واژه حوض است.
بیشتر نقوش از اشکال حیوانات و وحوش منطقه تا ثیر پذیرفته و نقش عمده حیوانات عبارتست از : گوزن، مرغ و خروس،گریه، مار، پرندگان محلی، آهو، گوسفند، ببر، شتر، شیر، روباه، شغال، طاووس، گرگ، سگ گله، عقاب، بوقلمون و غیره است.
بافت ورنی در بین عشایر ساکن در منطقه قره داغ بویژه اهر ، هوراند ، هریس ،کلیبر ، ورزقان ، خداآفرین و آبش احمد رواج دارد و با رونق بازار خرید و فروش و صادرات این محصول عرضه و تقاضای انواع آن بویژه در نوع ابریشمی ، کیفیت بافت و رنگرزی این زیر اندازها نیز تا حدودی ارتقا یافته است و بخشی از تولیدات امروزی در کارگاههای خانگی و تحت کنترل کار فرمایان و کارشناسان انجام میگیرد.
دار ورنی در دو نوع فلزی و چوبی ساخته میشود که بصورت عمودی چله کشی شده و از جنس نخ، پشم و ابریشم میباشد.
مینه معمولا از جنس پشم تازه، تمام ابریشم و یا پشم کهنه (تهیه شده از مصالح جاجیم‌های مستعمل) میباشد. نقوش بافته شده به صورت ذهنی میباشد اما امروزه نقشه‌های جدیدی آماده و بافته میشود.
رنگرزی الیاف ورنی به هر دو شیوه شیمیایی و گیاهی انجام میگیرد. ورنی معمولا در ابعاد (90× 60) و (150× 100) و (200×120) و (300×200) و (350× 250) و (400× 300) و (600× 400) و (800× 500) سانتی متر بافته میشوند.
ورنی به برخی کشورهای اروپائی و امریکا صادر میگردد.
نقوش زیبای ورنی، موتیفهای ثابتی هستند که در میان حاشیه محصور شده اند و هیچ اتصال بصری بین اجزاء یافت نمی‌شود.
در حال حاضر تولید ورنی در سطح جهانی منحصر به ایران بوده و در ایران هم فقط در مناطق فوق الذکر وجود دارد. ویژگی تولید، عمل اقتباس یا مشابه سازی نظیر بسیاری از زیراندازهای دیگر از قبیل قالی و گلیم و... را در سایر نقاط ایران و جهان دشوار و حتی غیر ممکن می‌سازد. ورنی‌های تولیدی آذربایجان معمولا در زمینه رنگهای لاکی، سرمه ای، کرم، سفید، پیازی و آبی روشن با نقش حیوانات در وسط و حاشیه تولید میگردد.
هنر ورنی بافی قدمت همپای گلیم را ندارد و گستره جغرافیایی بافت ورنی محدود بوده و مختص مناطق روستایی و عشایری 2 استان آذربایجان شرقی و اردبیل میباشد .
ورنی‌های بافته شده به دست هنرمندان صنایع دستی استان، از پشم جاجیم‌های 80 سال قبل است که پشمی خالص و اعلا محسوب میشود.
منابع :
tabriz.ir - dini-v.com
