حمام چهار فصل اراک

آدرس : اراک - خیابان بهشتی
حمام چهار فصل از آثار باستانی شهر اراک و مربوط به اواخر دوره قاجار است. این بنا توسط "حاج محمدابراهیم خوانساری" در زمان احمد شاه قاجار بنا نهاده شده است.
این حمام در خیابان شهید دکتر بهشتی واقع شده و در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۳۳۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. وجود نقاشی‌ها و نگاره هایی از چهار فصل سال که در چهار گوشه این حمام وجود دارد علت نامگذاری این حمام بوده است.
این حمام تنها حمام کشور است که در آن قسمتی مجزا برای اقلیت‌های مذهبی وجود دارد. علت ساخت این قسمت توسط بانی بنا ، دیدن شستشوی طفلی کوچک توسط مادری یهودی در فصل زمستان بوده است.
وی وقتی علت را جویا شد دریافت که یهودیان حق استفاده از حمام عمومی را ندارند ، بنابراین تصمیم به ساخت حمامی برای اقلیت‌ها در مجاورت حمام عمومی شهر گرفت.این مکان دیدنی از سال ‪ ۱۳۷۳به محل نگهداری اشیا و اسناد قدیمی تبدیل شده و هم اکنون متجاوز از هزار قطعه اشیای کهن شامل سلاح ، سکه ظروف سفالی ابزار زندگی و شکار و سنگواره از هزاره دوم و سوم پیش از میلاد و دوران بعد از اسلام در این گنجینه نگهداری می‌شود
از سال ‪ ۱۳۸۱بخشی از این موزه به گنجینه مردم‌شناسی تبدیل شده و در سربینه حمام مردانه آن ...مشاهده کامل متن ‪۱۲پیکره از کسب و کار و مناسب اجتماعی دوره قاجار در فضایی سنتی نصب شده است.
ساختمان این حمام به لحاظ معماری بسیار منحصر بوده و بیشتر از هزار و ششصد متر مربع مساحت داشته و به عنوان بزرگترین حمام ایران شناخته می‌شود. این بنا از بخشهای راهروی ورودی، سر بینه مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه، خزینه و آب انبار تشکیل شده است.
سطح کف معماری این بنا نزدیک به سه متر پایین‌تر از کف خیابان بوده، از این رو آب کهریز براحتی و با اتلاف کمتری از حرارت به خزینه انتقال می‌یافته است.
سربینه زنانه از زیباترین قسمتهای این بنا می‌باشد که دارای گنبدی یکپارچه و بدون ستون است. بخش حمام زنانه و بخش اقلیت‌های مذهبی دارای یک سربینه زنانه بوده که گرمخانه آن دارای دو بخش خصوصی و عمومی است.
سقف تمامی بخش‌های حمام دارای سقف به طرح «گنبد طاقی» است که توسط آجر، ملات گچو آهک ساخته شده است.
کف حمام نیز با سنگ‌های سیاه، ملات آهک و ساروج کف سازی شده است. حوضی صلیبی شکل در کف سربینه قرار گرفته که با سنگ سیاه ساخته شده و به منظور پاشویی افرادی که از حمام گرم بیرون می‌آیند مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
سربینه دارای چهار سکو است که هر کدام از آنها از یک طرف به گرمخانه و از طرف دیگر و با پله هایی قوس‌دار به خیابان می‌رسند. یک ورقه مسی بصورت یکپارچه کف خزینه اصلی آب گرم را فرا گرفته و در زیر آن نیز گلخن حمام واقع شده است.
گلخن با هیزم و بوته‌های "وَرَک" سوزانده می‌شده و آب گرم و سرد با توجه به قانون ظروف مرتبطه به وسیله تنبوشه‌های سفالی به تمام نقاط حمام می‌رسید. قرار گرفتن مخزن‌های بزرگ ذخیره‌ی آب، گلخن و انبارهای سوخت در وسط این بنا باعث شده که همه گرمابه‌ها براحتی امکان استفاده را داشته باشند.کاشی هفت رنگی، کاشی معرق و کاشی معقلی از مهمترین تزیینهای بکار گرفته شده در حمام است.
این طرحها که بسیار هنرمندانه کاشی کاری و اجرا شده اند دارای نقشهای بسیار زیبای انسان، حیوان و گیاه هان مختلف است. موضوعها و طرحهای به کار گرفته شده در کاشی‌های حمام شامل انواع گل و بوته، پیچک ها، درختان انگور، سرو و صنوبر به همراه مناظری از رودخانه ها، چشمه ها، گیاهان وحشی و پرندگانی بر روی شاخه‌های آن، مبارزه شیر با اژدهای چند سر، مبارزه شیر و گاو و همچنین طرحهایی از افراد نظامی با پوشش دوره قاجار است.
رنگهای به کار رفته در کاشی‌ها بیشتر زرد، لاجوردی، فیروزه ای، سفید، سبز، خاکستری، قرمز و نارنجی است.
رختکن حمام چهارفصل‌اراک فضای هشت ضلعی است که به وسیله هشت ستون استوار است که ستونها و دیواره‌های رختکن به شکلی زیبا با کاشیها و خشتهای قالبی در رنگهای زرد، آبی، سبز، سفید، مشکی، خاکستری، قرمز و نارنجی تزیین شده است.
موضوعات و طرح‌های کاشی‌ها شامل انواع گل و بوته، درختان انگور ، سرو و صنوبر، مناظری از رودخانه‌ها و چشمه‌ها و شاخه‌های گل با پرندگان در میان آنها، جدال شیرو گاو و یا شیر و اژدهای چندسر وافرادنظامی ب‌صورت ایستاده با شمشیرهای کشیده است
گلخن این حمام قدیمی بین بخش ساختمانی گرمابه مردانه و زنانه واقع شده که ازاین طریق خزینه‌های واقع در شمال (قسمت مردانه) و جنوب (قسمت زنانه) گرم می‌شده و این گرما در مجموع چهار معبر را شامل می‌شده است.
بخش زنانه این حمام نیز دارای یک جامه کن هشت ضلعی به قطر هفت متر است که بدون استفاده از ستون و یا گوشواره با مهارتی خاص به شیوه دوره چینی زیرگنبد و سپس گنبد بنا شده است.
وجود یک سربینه با یک گرمخانه دیگر برای استفاده اقلیتهای مذهبی‌از دیگر ویژگیهای این حمام تاریخی است.

منبع: میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی
http://markazi.irib.ir/index.php/about-us/about-ostan-markazi/markaziview/1486-
http://fa.wikipedia.org/wik