مسجد جامع سنندج ( دارالاحسان )

مسجد جامع سنندج (مدرسه دارالاحسان) که از بناهای شاخص دوره قاجار محسوب می‌شود توسط امان‌الله خان والی کردستان طی سال‌های 1226 تا 1232 و با حمایت فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.
مسجد جامع سنندج در دوره قاجار ساخته شده و در قلب این شهر قرار دارد,
ترکیب دو عنصر مسجد و مدرسه با هم در دوره قاجار علاوه بر کردستان در نقاط دیگر ایران نیز مرسوم بوده و البته قاجارها این سبک را از حاکمان دوره صفویه فرا گرفته‌اند زیرا اوج این کار در دوره صفویه به چشم می‌خورد.
شهرت و آوازه مسجد جامع سنندج یا دارالاحسان نه تنها به دلیل ویژگی‌های خاص معماری بلکه به واسطه پرورش چهره‌های درخشان در حوزه مسائل دینی و علما و روحانیون بوده است.
مسجد – مدرسه دارالاحسان در دوره قاجار با حمایت فتحعلی شاه قاجار و توسط امان الله خان اردلان والی وقت کردستان ساخته شد، است که امروز از ...مشاهده کامل متن آن به عنوان مسجد جامع سنندج یاد می‌شود.
این بنا با شکوهترین و زیباترین مسجد استان، به لحاظ سبک معماری و تزیینات وابسته به معماری است.
مسجد- مدرسه دارالاحسان در بافت قدیم و در مجاورت و نزدیکی قلعه حکومتی قرار داشته و اکنون نیز یکی از خیابان‌های قدیمی شهر از مقابل آن عبور می‌کند و آن هم شاید به این دلیل بوده که عمر بانی "امان الله خان" برای تکمیل آن به سررسیده باشد که اشارات مختلف در متون تاریخی محلی موید این مطلب است.
از جمله ویژگی‌های بارز این ساختمان استفاده از عالی‌ترین مصالح ساختمانی در ساخت و تزیینات آن است، که با کاشی کاری خشتی وسیعی توام با کتیبه و نوشته همراه است و در متن کتیبه‌ها هریک به مضمون خاصی اشاره شده است.
نکته مهمتر اینکه در دارالاحسان استفاده از آیات قرانی در سطح وسیعی از نماها، ستون‌ها و دیوارهای داخلی و خارجی به وفور دیده می‌شود و به نظر می‌رسد این امر مورد توجه و تأکید و خواسته مهم والی کردستان بوده است.
در بنای دارالاحسان شاعرانی همچون میرزا فتح الله کردستانی متخلص به "خرّم"، میرزا صادق اصفهانی متخلص به "ناطق"، مجدالممالک متخلص "فرهی" و "جوهری" اشعار نغزی توام با ماده تاریخ سروده اند که در شعرشان تمجید از والی، شکوه و عظمت، وجه تسمیه و کارکرد بنا در دو نقش مدرسه و مسجد مورد توجه است.
مدخل ورودی مسجد دقیقا در کنار این خیابان قرار دارد، ولی به نظر می‌رسد که موقعیت مسجد نسبت به گذشته متفاوت بوده است.
مسجد اکنون بر روی یک کرسی چینی "سکو" متصل به خیابان قرار دارد و دسترسی به آن از طریق چند پله از سمت خیابان امکان پذیر است، در حالی که معمولا مساجد قدیمی شهرهای دیگر به دلایل ساخت و سازه‌های شهری جدید، عموما در سطح پایین‌تری از خیابان و کوچه‌های پیرامون واقع شده اند که این امر نشانگر اهمیت توجه به مکان یابی ساخت مسجد در جایگاهی مناسب است و نشان می‌دهد که فیزیک و توپوگرافی شهری سنندج این امر را میسر ساخته است که مسجد در نقطه ای قرار گیرد که با گذشت حداقل بیش از دو سده از زمان ساخت بالاتر از سطح خیابان اصلی مقابل آن قرار گیرد.
این بنا دارای یک حیاط، شبستان ستون دار و دو ایوان است که یکی رو به شرق دارد و دیگری رو به سمت قبله، حجره ها، مدرسه ها، مدخل ورودی، راهروهای جانبی، فضای مرده شوی خانه و دو مناره این بنا بر روی ایوان رو به شرق "ضلع غربی حیاط مدرسه" ساخته شده است.
در پیرامون حیاط مدرسه حجره هایی با ایوانچه هایی در مقابل آن‌ها دیده می‌شود. در وسط این حیاط حوض آبی تعبیه شده که آب از آن قنات معروف به مسجد دارالاحسان تأمین می‌شده است.
ایوان رو به شرق مسجد که در ضلع غربی حیاط مدرسه قرار دارد، علاوه بر عملکرد یک ایوان با شکوه، مدخل ورودی به داخل شبستان مسجد است. به طور کلی، در نگاه نخست این بنای با شکوه به صورت یک بنای یک ایوانی از نظر سبک شناسی مساجد ایرانی محسوب می‌شود.
یکی از کامل‌ترین توصیف‌ها درباره معماری این مسجد- مدرسه که در متون تاریخی محلی دوره قاجاریه آمده، مربوط به صاحب کتاب حدیقه ناصریه است او نوشته است: "امان الله خان... مسجدی را در نهایت شکوه و استحکام بنا کرد. اسم این مسجد دارالاحسان است و بسیار عالی و ممتاز و در و دیوار آن کاشی کاری است.
شبستانی دارد که بیست و چهار عدد ستون سنگی در آن نصب شده، در کتیبه‌ی چهار دیوار این شبستان و کتیبه‌های اطراف ستون‌ها سه ثلث قرآن مجید را با کاشی به خطی که شبیه به خط کوفی است، نوشته اند که نهایت امتیاز را دارد و دو ایوان بزرگ که یکی رو به قبله دیگری رو به طرف مشرق در این مسجد بنا شده که خیلی بررونق مسجد افزوده" است.
در نمای بیرونی مسجد "ایوان‌های شرقی و جنوبی مسجد" آیات بسیاری به کار برده شده که نشان از توجه سفارش دهنده، خطاط و کاشی کار است.
همان طور که اشاره شد به کار گیری گسترده آیات قرآنی در این مسجد نشانگر توجه خاص بانی این بنا به این امر است. این مسئله در دیوارها، پایه‌ها و سر ستون‌های فضای داخل مسجد مضاعف شده است.
دیوارها، پایه‌ها و سرستون‌های فضای داخل مسجد تا ارتفاعی معین با آیات قرآنی تزیین شده است.
این مسجد دارای بیست و چهار ستون سنگی با سر ستون‌های مزین به مقرنس کاری است . بدنه این ستون‌های سنگی به طور قابل توجهی با تزیینات طنابی شکل حجاری شده و در روی پایه آن‌ها طرح گل و بوته نقش بسته است و در بخش فوقانی آن‌ها از آیات و سوره‌های مختلف ولی متناسب استفاده شده است.
پس از کتیبه‌های روی سر ستون‌های شبستان با مضمون سوره‌ها و آیات قرآنی که شرح آن‌ها به تفصیل بیان شد، کتیبه نواری کاشیکاری آبی رنگ است که بر زمینه آن به خط ثلث سفید بسیاری از آیات سوره‌های مختلف قرآن کریم نوشته شده و در نوع خود شاید کم نظیر است.
این کتیبه به صورت کمربندی دور تا دور دیوارهای شبستان را فرا گرفته است. این کتیبه به موازات کتیبه‌های سر ستون‌ها نوشته شده و ترکیب خط و قرار دادن آیات بسیار در این کتیبه حاوی نکات ارزنده ای است.
از مهم‌ترین تزیینات بنا می‌توان به کاشی کاری‌های گسترده هفت رنگ (خشتی) اشاره کرد که در نمای داخلی و خارجی بنا به ویژه در ایوان‌های جنوبی و شرقی، دیوارهای حیاط مدرسه و نمای حجره‌ها به صورت وسیع دیده می‌شود.
این کاشی کاری‌ها با خط زیبای ثلث که بر روی آن‌ها نوشته شده، جلوه خاصی یافته است.
در باور و اعتقادات اسلامی، وحدت قامت الله، نمادی از کثرت و نگهبانانی است که مانع ورود شیاطین به مسجد است.
در کاشی کاری‌های هفت رنگ نمای ایوان‌های مسجد، طرح‌های گل و بوته و اسلیمی به صورت ترنج و نیم ترنج و کاشی‌های با طرح‌های هندسی به صورت ستاره‌های هشت پر ایرانی و یا گل‌های هندسی کار شده اند.
مسجد جامع( دارالاحسان ) سنندج به شماره 375 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منبع:
http://www.hamshahrionline.ir/
http://www1.jamejamonline.ir/
http://www.farsnews.com/