منطقه حفاظت شده کالمند و بهادران

در سال هزار و سیصد و پنجاه و پنج منطقه ای به وسعت دویست و بیست و نه هزار هکتار واقع در چهل کیلومتری جنوب شرقی یزد به دلیل برخورداری از شرایط اکولوژیکی مطلوب با عنوان منطقه شکار ممنوع کالمند تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد قرار گرفت.
پس از آن با گذشت پانزده سال از سوابق حفاظتی محدوده هایی از منطقه به دلیل جمعیت مناسب گونه‌های مختلف حیات وحش به ویژه گونه‌های دشتزی نظیر جبیر و آهو، انتخاب و ارتقا سطح یافت.
به این ترتیب منطقه کالمند طی مصوبه شماره صد و بیست و سه شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیر بنائی دولت) در تاریخ هفتم اسفند سال هزار و سیصد و شصت و نه با مساحت دویست و بیست و نه هزار و صد و نود و هفت هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است.
این منطقه در حوزه استحفاظی شهرستان مهریز قرار دارد و مرز شمالی آن از مجاورت شهر مهریز آغاز شده و مرز جنوبی منطقه تقریبا به مرزهای حوزه استحفاظی کرمان نزدیک می‌شود.
نقشه ماهواره ای:
پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: در سال ۱۳۵۵ منطقه ای به وسعت ۲۲۹,۰۰۰ هکتار واقع ...مشاهده کامل متن در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی یزد به دلیل برخورداری از شرایط اکولوژیکی مطلوب با عنوان منطقه شکار ممنوع کالمند تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد قرار گرفت.
پس از آن با گذشت ۱۵ سال از سوابق حفاظتی محدوده هایی از منطقه به دلیل جمعیت مناسب گونه‌های مختلف حیات وحش به ویژه گونه‌های دشتزی نظیر جبیر و آهو، انتخاب و ارتقا سطح یافت.
به این ترتیب منطقه کالمند طی مصوبه شماره ۱۲۳ شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیر بنائی دولت) مورخ ۱۳۶۹/۱۲/۷ با مساحت ۲۲۹۱۹۷ هکتار بعنوان منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است.
این منطقه در حوزه استحفاظی شهرستان مهریز قرار دارد و مرز شمالی آن از مجاورت شهر مهریز آغاز شده و مرز جنوبی منطقه تقریبا به مرزهای حوزه استحفاظی کرمان نزدیک می‌شود.
جاده یزد – بندرعباس که در سال هشتاد و سه وارد فاز عملیات اجرایی دو بانده شدن شد، با عبور از این منطقه حفاظت شده آن را به دو منطقه کالمند و بهادران تفکیک کرد.
کشته شدن حداقل شش یوزپلنگ در جاده یزد – بندرعباس که از میان منطقه حفاظت شده کالمند می‌گذرد، این منطقه را به خطرناکترین محدوده تردد برای یوزپلنگ‌های ایرانی بدل ساخته است.
این در حالی است که افزایش فعالیت‌های معدنی معدن سرب و روی مهدی آباد واقع در شمال شرق منطقه، تا حدی بر امنیت منطقه تاثیرگذار بوده است.
منطقه حفاظت شده کالمند در ناحیه رویشی ایران و تورانی و زیر ناحیه استپی قرار دارد ، به طور کلی ده تیپ گیاهی مجزا در منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران تشخیص داده شده است که در اکثر تیپ‌ها نام درمنه به عنوان عنصر گیاهی غالب اول یا دوم مشاهده می‌شود.
در همین راستا صد و پانزده گونه گیاهی متعلق به سی و پنج تیره و صد جنس در قالب اشکال رویشی مختلف اعم از گیاهان فصلی، یکساله، علفی، چندساله، بوته‌‌ها و درختچه‌ها در این منطقه رویش دارند.
بومادران، شورمرغ، جگن، شقایق کوهی، خیارک، آنغوره و … از مهمترین گونه‌های علفی و خارشتر، چوبک، کلاه میرحسین، تنگرس، بادام کوهی، گون، کاروانکش، اسکنبیل، افدرا، انجیر کوهی، تاغ، رمس، بنه، پرند، کهورک، گز، قیچ و … مهمترین گونه‌های درختی، درختچه ای و بوته ای منطقه را تشکیل می‌دهند.
عبور جاده‌های متعدد از زیستگاه‌های دشتی و رونق مزارع و سکونتگاه‌های روستایی این عرصه، در سال‌های اخیر موجب شده تا از مطلوبیت زیستگاهی مناطق دشتی کاسته شود اما پتانسیل رویشی سایر زیستگاه‌ها به ویژه زیستگاه‌های کوهستانی منطقه سبب شده تا جمعیت مناسبی از کل و بز و قوچ و میش در ارتفاعات و تپه ماهورهای منطقه جای گیرند.
در مجموع با وجود تمام مواردی که به آنها اشاره شد، ارتفاعات بوزش و تپه ماهورهای سرخابی واقع در نیمه جنوبی منطقه از پتانسیل و استعداد بالایی در زمینه حیات وحش برخوردار بوده و توجه بیشتر در بحث مدیریت و حفاظت را می‌طلبد.
در این منطقعه جانوران زیادی زیادی زندگی می‌کنند، از جمله :
پستانداران: در منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران، بیست و چهار گونه پستاندار شناسایی شده است که مهمترین این گونه‌ها نظیر یوزپلنگ آسیایی، پلنگ، کاراکال، گربه پالاس، کفتار، گرگ، شاه روباه و … از ارزش حفاظتی بالاتری نسبت به سایر گونه‌ها برخوردارند.
اما به جز این گونه‌های با ارزش در این منطقه آهو، جبیر، کل و بز، قوچ و میش، روباه معمولی، روباه شنی، شغال، تشی، خرگوش، گورخر ایرانی (در اسارت) نیز زیست می‌کنند.
با مشاهده یک قلاده گربه پالاس در اردیبهشت سال هزار و سیصد و نود و یک در این منطقه، تنوع گربه سانان منطقه حفاظت شده کالمند به شش گونه (پلنگ، یوزپلنگ، گربه وحشی، کاراکال، گربه جنگلی، و گربه پالاس) رسیده است.
البته شواهد مستند جدیدی از وجود یوزپلنگ در این منطقه وجود ندارد.
در جریان سرشماری وحوش منطقه حفاظت شده کالمند در سال ۱۳۸۷ جمعیت آهو برابر ۷۵۰ راس شمارش شد که این جمعیت در سال ۱۳۸۸ به ۴۰۴ راس و در آخرین سرشماری پس از آن به ۳۰۶ راس کاهش یافته است.
منطقه حفاظت شده کالمند با همه ویژگی‌های خود یک ویژگی منحصر به فرد دیگری دارد که و آن وجود سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در این منطقه حفاظت شده است.
حدود نیم قرن پیش دو سوم از وسعت ایران را زیستگاه گورخر ایرانی تشکیل می‌داد و گله‌های بزرگ گور در بسیاری از مناطق استپی و بیابانی کشور مشاهده می‌شد اما شکار بی رویه و تخریب زیستگاه، وجود این گونه را منحصر به منطقه حفاظت شده توران، منطقه حفاظت شده بهرام گور و منطقه ای مرزی کرده است.
در استان یزد نیز اغلب مناطق دشتی استان زیستگاه این گونه با ارزش بوده است.
چهار راس گورخر ایرانی در سایت تکثیر بهادران پس از ۱۱ سال به ۳۲ راس با ترکیب جنسیتی ۶ نر و ۲۶ ماده رسید که تعدادی از آنها به کرمان و تعدادی به تنگ حنا مهریز فرستاده شدند.
با چنین سابقه ای، اداره کل محیط زیست استان یزد بر آن شد تا گامی موثر در زمینه احیای جمعیت این گونه و معرفی مجدد آن به زیستگاه‌های این منطقه کویری بردارد، از این رو پیگیری موضوع تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در زیستگاه‌های سابق این گونه در استان یزد در دستور کار قرار گرفت.
به این منظور با در نظر گرفتن پارامترهایی همچون دسترسی آسان، امکان توسعه محدوده و امکان استفاده از تجهیزات حفاظتی تحت مدیریت سازمان، محدوده ای به وسعت ۱۳۳ هکتار در دامنه‌های غربی ارتفاعات گردکوه در منطقه حافظت شده کالمند – بهادران انتخاب شد و با فنس کشی محدوده یاد شده، احداث یک ساختمان دیده بانی و استخر ذخیره آب، مقدمات زنده گیری، انتقال و رهاسازی گورخر در این مناطق فراهم شد.
این منطقه که با نام رایج گوراب شناخته می‌شود، پس از انتقال سه راس گورخر ایرانی از منطقه توران با ترکیب جنسیتی دو نر و یک ماده، در آذرماه سال ۱۳۷۶ رسمیت یافت و پس از آن در دی ماه ۱۳۷۷ نیز یک راس گورخر ماده از منطقه توران زنده گیری و به گوراب انتقال یافت.
به این ترتیب در مجموع چهار راس گورخر به این مرکز منتقل شد و دسترسی آسان به آب و غذا در کنار امنیت حاکم، شرایط مساعد زیستی را در مرکز گوراب فراهم کرد تا جمعیت گورها در دوره ۱۱ ساله به ۳۲ راس با ترکیب جنسی ۶ راس نر و ۲۶ راس ماده برسد.
در سال ۱۳۸۷ یک جمعیت شش راس با ترکیب جنسی یک نر و پنج ماده به استان کرمان و یک جمعیت ۱۲ راسی با ترکیب جنسی شش نر و شش ماده به تنگ حنا واقع در شهرستان مهریز منتقل شد.
بر اساس این شرایط، در حال حاضر دو سایت تکثیر و پرورش گورخر ایرانی در منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران وجود دارد.
پرندگان: منطقه کالمند – بهادران از گونه‌های منحصر به فردی از پرندگان نیز برخوردار است. در منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران در مجموع ۴۸ گونه پرنده شناسایی شده که تنوع گونه ای این پرندگان در این ناحیه خشک و بیابانی جالب توجه است.
کوکور، سارگپه پا بلند، عقاب دو برادر، عقاب شاهی، دال، بالابان، شاهین، بحری و دلیجه از پرندگان ارزشمندی هستند که در این زیستگاه دیده می‌شوند. دو گونه کبک و تیهو از خانواده ماکیان نیز دارای جمعیت نسبتا خوبی در این عرصه هستند.
دیگر پرندگان حفاظت شده در این منطقه زاغ بور، چکاوک هدهدی، چکاوک کاکلی، جغد کوچک، گنجشک معمولی، دم جنبانک ابلق، هوبره، کبوتر چاهی، سنگ چشم خاکستری، چک چک، دلیجه، عقاب طلایی، سنقر سفید، قمری معمولی، هدهد، زاغ نوک سرخ، غراب، زنبورخوار، زاغی، سسک جنبان، چلچله، چکاوک بیابانی، کاکایی سرسیاه، چاخ لق، شاهین، اردک سرسبز و باکلان می‌باشند.
خزندگان و دوزیستان: در مجموع ۱۳ گونه دوزیست و خزنده در منطقه حفاظت شده کالمند – بهادران شناسایی شده است که شامل یک گونه دوزیست، یک گونه لاک پشت و پنج گونه مارمولک و شش گونه مار است.
عدم وجود منابع آبی در منطقه سبب شده دوزیستان از تنوع بسیار کمی در این منطقه برخوردار باشند و تنها قورباغه مردابی در این ناحیه زیست می‌کند. لاک پشت مهمیزدار نیز تنها گونه لاک پشت شناسایی شده در این عرصه است که کاملا به زیستگاه‌های خشکی وابسته بوده به طور عمده مناطق تپه ماهوری استپی را ترجیح می‌دهد.
آگامای صخره زی فلس درشت، جکوی دم کند، جکوی سنگی تیغه دار، سوسمار مارچشم و بزمجه بیابانی نیز از گونه‌های شناسایی شده در این عرصه هستند که به راسته مارمولکها و سوسماران تعلق دارند.
کورمار سلیمانی، قمچه مار، مار پلنگی و شترمار شیرازی از جمله مارهای غیرسمی منطقه و افعی و مار جعفری و مار شاخدار در زمره مارهای سمی منطقه یاد شده هستند.

منابع :
http://www.iew.ir/
http://fa.wikipedia.org/
http://mohitzist.blogfa.com/
http://yazdrasa.ir/
http://forum.saramad.ir/