شادْیاخ یا شادی کاخ یا شادی یاخ محوطه تاریخی است که در نزدیکی
نیشابور قرار دارد ، شادی کاخ از اوایل سده سوم هجری مسکونی شده و تا سال ۶۶۹ هجری که زمین‌لرزه آن را در هم درنوردیده، اهمیت ویژه‌ای داشته است.
این محله به سبب کاخی که عبدالله
بن طاهر به نام شادیاخ در آن بنا نهاد به این نام شهرت یافت. این محله یکی از محله‌های اشراف نشین
نیشابور و محل سکونت و زندگی امیران پادشاهان هنرمندان و نویسندگان درباری بوده ، به طوری که امیران سلسله‌های طاهریان و سلجوقیان مرکزشان در
نیشابور این کاخ معروف بوده است.
ویرانی این کاخ هم زمان با حمله مغول به
نیشابور بود و با زلزله ۱۲۸۱ دیگر کاملاً متروک و مدفون شد. شادیاخ نام کاخ محله باغ اطراف این منطقه در
نیشابور نیز بوده است.
این مکان اکنون یکی از مراکز باستان شناسی در
نیشابور است که بخشی از بقایای شهر کهن
نیشابور در این محل نهفته است.
شادیاخ از دو واژه «شادی» و «اخ» تشکیل شده است که به معنای شادی‌آفرین می‌باشد. این محل همچنین به صورت‌های «شادکاخ»، «شادجهان» و «شادمهر»
...مشاهده کامل متن نیز نامیده شده‌است.
در بیش‌تر آثار برجای مانده پس از قرن سوم هجری، هر جا سخن از نیشابور است، نام شادیاخ نیز به میان می‌آید. الحاکم نیشابوری در تاریخ نیشابور (الحاکم) می‌نویسد:
شادیاخ از مشهورترین محله‌های نشابور و جایگاه عبدالله بن طاهر آنجا بود.
دلیل بنای شادیاخ توسط داستان معروفی شرح داده می‌شود.این کاخ توسط عبدالله بن طاهر بنیان نهاده شده و به اشتباه به غازان خان نسبت داده می‌شود.
چون عبدالله بن طاهر افراد رسمی و نیروهای نظامی را مجبور کرده بود، که در خانه‌های افراد عادی زندگی کنند، مرد پیری داستانی در مورد سلطانی برای غازان خان تعریف می‌کند: در نزدیکی نیشابور، این سلطان زن تازه ازدواج کرده‌ای را می‌بیند که اسب را به سوی جایی برای خوردن آب می‌برد.
این کار به همسر این زن توسط یک سرباز ترک داده شده‌بود،که می‌خواست شوهر این زن از خانه خارج شود. به همین دلیل سلطان یک سربازخانهٔ جدا برای افرادش به وجود آورد و این کار را غازان نیز کرد.
سربازخانه ای که عبدالله بن طاهر ایجاد کرد مرکزش کاخی بود که برای خویش بنیان نهاده بود. این کاخ به سبب ویژگی اش که شادی کاخ بود به شادکاخ و بعدها به شادی یاخ مشهور شد.
کاخ شادیاخ، مدت‌ها مرکز و مقر حکمرانان خراسان بود و تا ۶۱۸ که شادیاخ مانند دیگر محله‌های نیشابور در حملهٔ مغول با خاک یکسان شد، محله‌ای آباد و زیبا بود.
یعقوب لیث که در سال ۲۹۵ هـ.ق وارد نیشابور شد، دستور داد تا باغ‌های بزرگی در شادیاخ احداث کنند که به مرور همهٔ آن‌ها جای خود را به خانه‌های مسکونی دادند.
در دورهٔ سامانیان و غزنویان، نیشابور مرکز و مقر سپهسالار خراسان بود و کاخ شادیاخ، محل رسیدگی به امور بود و در اختیار سپهسالار قرار داشت.
طغرل اول سلجوقی – پس از پیروزی بر سلطان مسعود- وارد نیشابور شد (۴۲۹ هـ.ق) و در کاخ شادیاخ تاجگذاری کرد. الب ارسلان – دومین سلطان سلجوقی و بردارزادهٔ طغرل- نیز دستور داد تا کاخ شادیاخ را تعمیر کنند.
وی جشن عروسی پسرش –سلطان محمد (ملکشاه)- با دختر خاقان را در همین کاخ برپا نمود.
در حملهٔ مغول، شادیاخ مانند دیگر مناطق و محله‌های نیشابور- ویران گردید و از آن امروزه خرابه هایی بر جای مانده است.
در کاوش‌های باستان‌شناسی که در سال ۱۳۷۹ در این محل انجام گرفت و شماری از بناهای معماری آن زمان مانند تالار عام، اندرونی و خانه‌های ویژه شراب‌سازی، آهنگری، سفالگری و شیشه‌گری در آن منطقه پیدا شد.
سکه، سفالینه‌ها و گچ‌بری‌ها، پیکرهای سفالی، آثار معماری شامل کوشک(کاخ) و دروازه ورودی شادیاخ، فضاهای کارگاهی مانند کارگاه آهنگری و عصاره کشی شیره انگور و خیابان سنگ فرش شادیاخ بخشی از دیگر آثار کشف شده در این محوطه باستانی هستند.
در کاوش‌های باستان شناسی شادیاخ کارگاه شیشه گری نیز کشف شده است. کوره‌های پخت سفال، آجرپزی و کوره‌هایی که در آن‌ها زیور آلات تزئینی ساخته می‌شده نیز در کاوش‌ها به دست آمده است.
بخشی از بقایای باستانی آن منطقه و همچنین عکس‌هایی از اکتشافات به دست آمده در آنجا در موزه شادیاخ، که در نزدیکی همان مکان است، نمایش‌داده می‌شود.
این محوطه، در شمار آثار تاریخی ملی ایران به شمار می‌رود و شماره ثبت آن ۱۰۹۱۰ می‌باشد.
منبع:
http://www.ic-ic.ca
http://www.tasnimnews.com/
http://tebyan-zn.ir/
http://www.icana.ir/
http://www.khayyamnameh.ir/
http://www.hamshahrionline.ir/
