برج آزادی

برج آزادی در سال ۱۳۴۹ توسط معمار ایرانی، حسین امانت طراحی و ساخته‌شد.
این برج، تا قبل از انقلاب ۱۳۵۷ به نام «برج شهیاد» معروف بود هم اکنون به «برج آزادی» معروف گردیده‌است و نماد شهر تهران است .
برج آزادی در ایران، نمونه ای از نماد و نشانه‌های شهری به طراحی و اجرای حسین امانت است که معماری شاخص آن، تلفیق طاق‌های معماری قبل و بعد از اسلام و تبدیل آن به نمادی زیبا به لحاظ معماری است.
در این طرح، معمار حتی به جزئیات اجرای بنا و نحوه چیدمان سنگ‌های نماد دقت وافری مبذول داشته تا در نهایت جز جز اجزا به کل واحدی بدل گردند.
در حال حاضر مجموعه فرهنگی و هنری برج آزادی تحت نظر بنیاد فرهنگی و هنری رودکی اداره می‌شود.
این بنای سه طبقه دارای چهار آسانسور و دو راه پله و ۲۸۶ پلکان است.
در محوطه زیرین آزادی چندین سالن نمایش، نگارخانه، کتابخانه، موزه قرار دارد.
طول این بنا ۶۳ متر، ارتفاع آن از سطح زمین ۴۵ و ارتفاع از کف موزه ۵ متر است.
گفته می‌شود در ساخت برج آزادی چهل و شش هزار قطعه سنک بریده و پرداخت شده به کار رفته‌است.
میدان آزادی ...مشاهده کامل متن از نمای قائم ,نمایی مستطیل شکل دارد , در تصویر افقی از روبرو، مانند یک سرباز هخامنشی تصور می‌شود.
پس از پیروزی انقلاب نیز برنامه پیشواز از آیت‌الله خمینی در بازگشت از پاریس به تهران در این میدان انجام شد و نام آن نیز از میدان شهیاد به میدان آزادی تغییر یافت.
در این بنا، قوس اصلی وسط برج، نمادی از طاق کسری مربوط به دوره پیش از اسلام (دوره ساسانی) است و قوس بالایی که یک قوس شکسته‌است از دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ایران را نشان میدهد
هندسه بنا یک هندسه مربع مستطیل است که از روی چهار پایه خود می‌چرخد و ۱۶ ضلعی می‌شود و بالاخره به صورت یک گنبد شکل می‌گیرد.
این گنبد داخل برج قابل مشاهده‌است.
دو طبقه داخل برج، یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری زیر گنبد است. طبقه ای که به عنوان نمایشگاه طراحی شده با گنبدی از بتن سفید پوشیده شده است.
این گنبد مقرنس ایرانی را به نوع تازه‌ای اجرا می‌کند و ارتفاع آن از بام آزادی بیرون می‌زند و از بام دیده می‌شود که با کاشیهای فیروزه‌ای معرق ایرانی پوشیده شده‌است.
مصرف بتن سفید در این قسمت و در سالن پذیرایی آن، در آن زمان یک کار جدیدی در ایران بود.
این بنا سنگ‌هایی دارد که در قسمت پایین برج ۳٫۲ متر طول و ۱٫۶ متر ارتفاع دارند و کار دست سنگتراشان است,این سنگ‌ها با بتن و آهن ضد زنگ به هم چسبیده‌اند و پشت آنها یک سطح خشن است که روی آن نلغزند.
ولی هر سنگی کنار سنگ دیگر با یک ماده قابل انعطاف بندکشی شده‌است.
نقش‌های داخلی برج، تلفیقی از سنت و مدرنیسم است به خصوص سقف طبقه دوم. در ورودی برج، هریک از لنگه‌های سنگی درها، حدود ۵/۳تن وزن دارد. جنس این سنگ‌ها از گرانیت است.
برج دو آسانسور دارد که از دیواره‌های برج بالا می‌روند. آسانسور اول دو طبقه را طی می‌کند و به سقف سیمانی می‌رسد سپس از آسانسور دوم استفاده می‌شود. هیچ کدام از سقف‌ها بسته نیستند و همه آنها به فضای بالاتر راه می‌یابند.
برج آزادی از بخش‌های گذرگاه پیشینیان ، تالار کهن ، سالن ایران شناسی ، سالن ایران نما ، سالن تشریفات ، تالار آینه ( سالن دیوراما ) ، سالن انتظار ، سالن دانستنی‌ها ، سالن نمایش ، کتابخانه و نگارخانه تشکیل شده است .
میدان آزادی به صورتی طراحی و اجرا شده که زیرگذر هایی برای عبور افراد پیاده، از پیرامون میدان به درون آن ایجاد شده است.
ورودی اصلی بنا در حیاطی رو باز، در تراز 5 متر پایین‌تر از سطح زمین قرار دارد. در بدنه‌های این حیاط به ترتیب در ضلع شمالی، نگهبانی و بلیط فروشی، در ضلع شرقی، سالن ایران شناسی، گذرگاه پیشینیان و در ضلع جنوبی، سالن تشریفات جای گرفته اند.
سالن ایران شناسی، فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد 21×29 متر که بازدید کنندگان در مسیری U شکل بر روی نقاله‌های متحرک، از فراز ماکت کشور ایران به آرامی عبور کرده و به تناسب موقعیت جغرافیایی هر مکان در ماکت، با آثار شاخص و ویژگی‌های آن مکان آشنا می‌شوند.
مراکز تاریخی، مذهبی، صنعتی، اقتصادی به همراه ویژگی‌های اقلیمی و برخی از محصولات کشاورزی و حتی پوشاک و صنایع دستی استانهای مختلف کشور، در سطح این نقشه شبیه سازی شده اند.
ترکیبی از نور، صوت و جلوه‌های گوناگون بصری، در این فضا به کار رفته است.
سالن تشریفات، فضایی با پلان مستطیل شکل به ابعاد 9×17 متر است که برای پذیرایی از میهمانان رسمی در نظر گرفته شده و از ویژگی‌های معماری آن، نقش و نگارهای بسیار زیبا در بدنه‌های بتنی و تزیینات سقف آن است.
گذرگاه پیشینیان، دالانی با نور کنترل شده است و بدنه هایی از بتن که در هر طرف آن، دو ویترین حاوی اشیاء نفیس هزاره اول قبل از میلاد مسیح وجود دارد. این گذرگاه، فضاهای ارتباطی در معماری کهن ایران و دهلیزها و سردابه‌های قدیمی را یادآوری می‌کند .
این گذرگاه به فضایی به نام تالار کهن راه می‌یابد که دقیقا در زیر برج قرار گرفته و چهار پایه برج در چهار گوشه آن واقع شده اند.
در این سالن، ویترین هایی برای نمایش آثار فرهنگی، هنری و اشیاء نفیس وجود دارد. فرم‌های به کار رفته در بدنه‌ها و سقف این فضا از خلاقیت و تنوع خاصی برخوردار است که نورپردازی و اجرای ظریف و دقیق، بر زیبایی آن افزوده است.دو دستگاه آسانسور و پله، به صورت متقارن در رئوس پلان این سالن قرار دارند و ارتباط بین طبقات برج را فراهم کرده اند.
در قسمت جنوبی تالار کهن، تاسیسات مرکزی مجموعه و در بخش شمالی آن، تالار آیینه جای گرفته اند. تالار آیینه، فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد 10×20 متر که در هر یک از اضلاع شرقی و غربی آن شش ویترین وجود دارد.
موضوع این ویترین‌ها به ترتیب از جنوب به شمال در ضلع شرقی، تعلیم و تربیت، خلیج فارس، محیط زیست، فرهنگ و هنر، بنای یادبود آزادی، آب و زندگی و در ضلع غربی، ایران زمین، صنایع، دریای خزر، شهرسازی، ورزش و کشاورزی است.
ویترین‌ها طوری طراحی شده اند که در سطوح جانبی آنها، آیینه هایی قرار داد و بدین ترتیب اشیاء درون آنها جلوه ای تا بینهایت پیدا کرده اند. نور درون ویترین‌ها به صورت متناوب خاموش و روشن می‌شوند که نمادی از روز و شب و گذر زمان است.
تالار آیینه در ضلع شمالی خود با اختلاف ارتفاع، به فضای تقسیمی منتهی می‌شود که در ضلع شرقی آن، راهرویی با پلان نیم هشتی و بدنه هایی با هشت غرفه، امکان به نمایش گذاردن اشیاء را فراهم کرده و در میانه خود، دسترسی به فضای تقسیمی در ضلع شرقی، با پلان مستطیل شکل به ابعاد 6×12 را امکان پذیر کرده است.
در ضلع شمالی این فضای تقسیم، نگارخانه، در ضلع شرقی آن کتابخانه و در ضلع جنوبی، بخش اداری جای گرفته اند.
نگارخانه، فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد 14×17 متر که در بخش شمالی آن پاسیویی زیبا طراحی شده است. از این فضا برای نمایش آثار مختلف هنری استفاده می‌شود.
تقش و نگارهای بدنه‌ها و ترکیب نور طبیعی و مصنوعی، فضای مناسبی را برای نمایش آثار به وجود آورده است.
کتابخانه فضایی است با پلان مستطیل شکل به ابعاد 12×18 متر و مساحت تقریبی 212 متر مربع با ظرفیت پانزده هزار جلد کتاب که هم اکنون، 11662 جلد کتاب مرجع در آن نگهداری می‌شود.
این کتابخانه از ذخیره‌های ارزشمند فرهنگی کشور در زمینه‌های تاریخی، اجتماعی، معماری و زبان شناسی می‌باشد.
اتاق‌های اداری در امتداد راهرویی با جهت شمالی – جنوبی در جنوب نگارخانه و در مجاورت راهرویی با امتداد شمالی – جنوبی در شرق کتابخانه جای گرفته اند.
نمایشگاه، سرویس‌های بهداشتی، بوفه و در خروجی اضطراری در شمال پلان قرار دارند. نمایشگاه در سه بخش، با پلانی شبیه به هشت ضلعی سامان دهی شده است.
سالن دانستنیها و سالن نمایش هم در انتهای نمایشگاه و در ضلع غربی پلان، وجود دارند.
پلان سالن دانستنی ها، دو دوازده ضلعی منتظم است که با مفصلی به یکدیگر مرتبط شده اند. در هر یک از این بخش ها، میزی به شکل دایره قرار گرفته که 28 دستگاه رایانه بر روی آن، وظیفه اطلاع رسانی، نمایش تصاویر و نظایر آن را بر عهده دارند .
این فضا، در کنار سالن انتظار، پیش فضای مناسبی برای سالن نمایش فراهم کرده اند.
سالن نمایش در فضایی با پلان مستطیل شکل به ابعاد 24×50 متر و ظرفیت 300 نفر، در عمق پانزده متری از سطح زمین قرار گرفته و به پیشرفته‌ترین فناوری نمایش مجهز شده است.
طراحی داخلی و تزییناتی که در نوع خود بی نظیر و خیره کننده می‌باشند از ویژگی‌های سالننمایش است, جایگاه تماشاچیان از هجده سکو تشکیل شده که دسترسی به آن در دو طرف سالن قرار گرفته است.
در جایگاه تماشاچیان صفحه نمایش شفافی طراحی شده که نمایانگر آثار تاریخی قبل و بعد از اسلام و همچنین نمای زیبایی از برج آزادی است.
در سقف سالن، نقاشی هایی با سبک کوبیسم وجود دارد که انعکاس نور از پشت آن، جلوه‌های بدیعی را به نمایش می‌گذارد.
دسترسی به طبقات بنا، در چهارگوشه تالار کهن قرار دارد. 286 پله، تالار کهن را به طبقه چهارم مرتبط می‌کند. به علت انحنای پایه‌ها و بدنه‌های برج، امکان طراحی و اجرای آسانسوری که بدون وقفه از تالار کهن به طبقه چهارم راه یابد، فراهم نشده است.
بنابراین، آسانسوری برای دسترسی تا طبقه دوم طراحی شده و سپس از آسانسوری دیگری برای دسترسی به طبقه چهارم استفاده می‌شود.
طبقه دوم در تراز 23 متر بالاتر از سزح میدان قرار گرفته و بدنه‌های قوس اصلی، طرفین شرقی و غربی آن را تشکیل می‌دهند. از فضاهای خالی (Void) بین بدنه‌های بنا و کف این طبقه دیده‌های متنوعی به فضاهای پایین و بالا ایجاد شده است و مهمترین نکته، اجرای بسیار پیچیده، ظریف، دقیق و بی نظیر سطوح منحنی ساختمان در این بخش است.
طبقه سوم در تراز سی و سه متری نسبت به سطح میدان واقع شده و گنبد بتنی بنا با زیبایی هرچه تام در آن خودنمایی می‌کند. هندسه گنبد و انتقال بارهای سازه ای به پایه ها، از نکات حایز اهمیت می‌باشد.
فضای خالی با پلان هشت ضلعی در این طبقه نیز دیدهای متنوعی را ایجاد کرده است.
طبقه چهارم بنا 39.5 متر بالاتر از سطح میدان قرار داشته و در بدنه‌های آن، بازشوهایی به شکل شش ضلعی‌های نا منتظم وجود دارد. این بازشوها امکان دید به بخش هایی از شهر تهران را فراهم کرده اند.
بدنه‌های گنبد بتنی در مرکز این طبقه جای گرفته که در تداوم سنت معماری در ایران، با کاشی‌های آبی رنگ پوشیده شده است .
عناصر، مفاهیم و فناوری به کار رفته در ساخت بنا، مانند مفهوم کثرت و وحدت در محوطه سازی، الهام گرفتن از فرم چهار تاقی، تکرار صلابت طاق کسری، تداوم اندیشه و فناوری اجرای قوس در دوران صفوی، استفاده از تاق، کاربندی، مقرنس، تقسیمات هندسی، کاشی کاری، محور آب و مواردی نظیر آن، طراحی بنا نشان دهنده تاثیر گرفتن از معماری گذشته و تلاش برای تداوم آن است
سطوح قالب‌های بتنی سفید ، با تخته سه لایی پوشیده شد تا از خروج شیره بتن جلوگیری شده و سطوح صاف به دست آید .
پس از آن ، توسط استادان سنگ تراش روی سطوح ، چکشی یا کلنگی شده و نقش و نگارهایی بر آن ایجاد شده است . در اتاق مخصوص پذیرایی ، روی سطوح بتن ، نقاشی شده و بعد توسط فرزهای سنگ بر و ایجاد نقش با تیشه ، نقوشی در دیوار حک شده است .
اجرای درب‌های سنگی با وزن تقریبی هر لنگه بیش از سه تن که با ساختار مکانیکی ساده ای طراحی شده بود ، در ابتدا با اشکال مواجه شد ، که بعدا با قفل‌ها و مفصل هایی پیش بینی شد ، باز و بسته شدن در به خوبی انجام پذیرفت .
در گرانیتی یک پارچه ورودی موزه ، به وزن 5/3 تن با ساختار خاصی اجرا شده است ، این در به راحتی و به کمک یک محور گردان باز و بسته می‌شود .
چند در بتنی به ارتفاع حدود 3 متر که علاوه بر کارهای بتن نمایان داخل برج یادمان و موزه قرار دارد ، در حد خود در ایران به صورت بی سابقه ای اجرا شده است .
سنگ گرانیت سیاه کف موزه برای اولین بار از معدن مروارید کردستان استخراج شده و مورد استفاده قرار گرفته است . راهرو و زیرزمین یادمان که برای دسترسی کاربران پیاده ، از دور میدان به داخل آن ، به صورت زیرگذر طراحی شده نیز ، بخش مهمی است که در مدت کم اجرا شده است .
سطوح شکسته سقف راهرو با نورگیر و باغچه ای که در وسط آن تعبیه شده است ، طرح جدیدی در زمینه راه‌های پیاده زیرزمینی می‌باشد که از نظر محاسبات ساختمانی نیز قابل توجه می‌باشد .
دهانه داخلی گنبد مرکزی که 21 متر می‌باشد ، با ضخامت بتن حدود 30 سانتیمتر اجرا شده و سطوح داخلی سقف به صورت بتن نمایان حفظ شده است .
بنا ، 4 نما دارد که دو به دو متقارن بوده و نمادگرایی در آنها به وضوح مشاهده می‌شود . نماهای شرقی و غربی ، نماهای اصلی می‌باشد . در این دو نما طاق ، قوس و فضای خالی بین پایه‌ها ، خودنمایی می‌کند .
پایه‌ها ، به سمت آسمان اوج گرفته و در نزدیکی بام ، با عبور از گشودگی هایی که بر بدنه‌ها وجود دارد ، خاتمه می‌یابد . پیچش پایه‌ها ، به سمت بالا و ایجاد فرم‌های سیال و استفاده از خطوط و سطوح منحنی ، خطوط نما را به سمت بالا هدایت می‌کند.
مقرنس‌ها و تزیینات بین طاق اصلی که به طاق کسری شباهت دارد و طاقی که شبیه به قوس‌های جناغی است ، هندسه بسیار دقیق بنا را نمایش داده و به عنوان نقطه عطف این نما مطرح شده است .
نماهای شمالی و جنوبی کم عرض‌تر بوده و شامل پایه‌ها ، بدنه‌ها و قوسی کوچکتر (در مقایسه با دو نمای دیگر ) می‌باشد. شیارهایی که از کف تا بام و با کاشی فیروزه ای رنگ ، بدنه‌های سفید بنا را تقسیم بندی کرده ، در کنار قطعات سنگ‌ها و درزهای بین آنها ،باعث تنوع بناها شده اند.
تناسب به کاررفته در نماها ، بسیار دقیق و براساس اشکال هندسی می‌باشد.
با توجه به آثار معماری سنتی ایران و اینکه نظم هندسی ، اساس استوار شکل‌ها است، در نمای اصلی برج آزادی، چهار مربع اصلی 21‍‍‍×21 متر مبنای کار قرار گرفته ، به طوری که طاق اصلی در مربع مرکزی قرار دارد و امتداد قطر دو مربع جانبی ، نقطه اوج طاق شکسته است.
تاج اصلی در مرکز مربع چهارم استوار شده است.
در اندازه‌های مهم بنا ، اندازه سه متر در افق و ارتفاع به صورت یک مدول تکرار می‌شود. این اندازه ، در استقرار حلقه‌های قطور بتنی که از داخل نگهدارنده پایه‌های چهارگانه بنا می‌باشند ، نیز رعایت شده است.
قوس‌های اصلی بنا ، هم از نوع قوس‌های مخروطی است که معادلات ریاضی آنها معین شده است . این معادلات ، تهیه مقاطع متعدد از حجم را در ارتفاع‌های مختلف ، توسط ماشین‌های حساب الکترونیک فراهم و ساختن سطوح پیچیده را آسان کرد."
برج آزادی با شماره ۱۰۰۸در ۲۶ اسفند سال ۱۳۵۳ به ثبت ملی رسید.

منابع:
http://www.azadi-tower.com
http://www.borjeazadi.com
http://www.beytoote.com/iran/bastani/steeple-tower.html
http://hamshahrionline.ir/details/44174
http://www.azadi-tower.com/index.aspx?siteid=7&pageid=273