آدرس : بازار تهران -مسجد امام
این بنا در کنارخیابان پانزده خرداد، شرق خیابان ناصرخسرو و جنب بازار
تهران واقع گردیده و از بناهای ارزشمند
دوره قاجار به شمار می‌رود که بین سال‌های 1222 تا 1240 ه-ق توسط فتحعلی شاه قاجار ساخته شده و بعد از مرگ وی، در زمان ناصرالدین شاه تعمیراتی در آن صورت گرفته و گلدسته هایی به آن اضافه گردیده است.
به نظر می‌رسد که عبدالله خان معمار باشی - معمار دربار فتحعلی شاه - معمار این بنا بوده باشد. در ساخت و تزیین این مسجد، هنرمندان دیگری از
شیراز و
اصفهان نیز شرکت داشته اند.
این مسجد، قبل از انقلاب اسلامی، " مسجد شاه " خوانده می‌شد . بنای مسجد امام با وسعتی حدود 11 هزار مترمربع با طرح چهار ایوانی کامل ساخته شده و مشتمل بر صحن وسیع میانی، ایوان‌های چهارگانه ، گنبدخانه و شبستان‌های ستوندار، رواق ها، سردرها و جلوخان شمالی، به همراه تزیینات زیبای کاشیکاری، گچکاری، حجاری ، مقرنس و کتیبه‌های خطی است .
مسجد دارای ورودی و سردر در اضلاع شمالی، شرقی و غربی است که در پشت ایوان‌های مسجد قرار گرفته اند . سردر شمالی که اصلی‌ترین ورودی بناست، در جانب خیابان 15 خرداد قرار دارد .
سردر غربی به بازار بزرگ و سردر شرقی به بازار صحافان یا بازار
...مشاهده کامل متن بین الحرمین راه دارد . سردر شمالی دارای فضای جلوخان وسیع مستطیل شکلی است که 17 پله سنگی پایین‌تر از خیابان واقع شده است .
دراضلاع جلو خان مغازه هاو در وسط ضلع جنوبی آن، سردری کاشیکاری با تزیینات مقرنس و کتیبه تاریخی بنا واقع شده است . در چوبی مسجد به ارتفاع 4و عرض 3 متر، دو لنگه است و ازاره کناره‌های آن سنگی است .
بر سطح فوقانی در، کتیبه تاریخی مسجد، مورخ 1241ه-. ق بر سنگ حک شده که حکایت از نام بانی، زمان ساخت و موقوفات مسجد دارد. سردرمزبور به هشتی گنبددار نسبتا بزرگی راه پیدا می‌کند که سطوح آن دارای طاقنماها و گچکاری هایی است .
هشتی ورودی، به ایوان شمالی راه داشته که مسدود شده و دسترسی به صحن از طریق دو دهلیز کناری ایوان شمالی صورت می‌گیرد. از آنجا که جهت جلوخان و سردر، منطبق بر جهت قبله و بنای اصلی مسجد نیست،همانند مسجد امام اصفهان، با اعمال چرخش نامحسوسی در دهلیزهای ورودی، مشکل اختلاف دو بخش را حل کرده اند .
سردرهای شرقی و غربی نیز دارای تزیینات کاشیکاری و همان عناصر سردر،هشتی و دهلیزها هستند؛ با این تفاوت که در این سردرها اختلاف جهت وجود ندارد . در هشتی سردر شمالی، سقاخانه ای سنگی با شیرآب قرار داده اند که در دوره‌های بعدی جایگزین سنگابی حجاری شده گردیده است.
صحن وسیع مسجد به شکل مربع و ابعاد 65×65 متر با سطح سنگ فرش ، در میانه دارای حوض بزرگی است .
در نمای اطراف صحن، در چهار جهت اصلی ، چهار ایوان با نمای کاشیکاری و طاقنمابندی، و در اطراف آنها، رواق‌ها و دهنه‌های شبستان‌ها قرار گرفته است . کاشیکاری مسجد به دو صورت خشتی و معقلی صورت گرفته است.
کاشیکاری معقلی، سطوح داخلی ایوان‌ها را به زیبایی تزیین کرده است . بر بالای ایوان شمالی، دو گلدسته کاشیکاری و در میانه آنها، ساعتی بر پایه کاشیکاری تعبیه کرده اند .
گلدسته‌ها مربوط به دوره ناصرالدین شاه و نصب ساعت مربوط به بعد از آن 1323 _ 1322 ه-.ق است .
ایوان مزبور، از دیگر ایوان‌ها بزرگترها و فضای آن به عنوان شبستان تابستانی، مورد استفاده نمازگزازان است . در پشت ایوان جنوبی، گنبدخانه قرار دارد که فضای مربعی است که در بالا با گوشه سازی به کثیرالاضلاع تبدیل گشته و گنبدی بر بالای آن قرار گرفته است .
ویژگی خاص گنبد این بنا، طوقه یا گنبد کوچکتر با روزنه هایی در ساقه است که آن را بر رأس گنبد اصلی بنا ساخته اند و پوشش ورقه‌های رزین دارد . گنبد اصلی در گذشته با آجرهای لعابدار آبی رنگ و کتیبه‌های با خط کوفی پوشش یافته بوده که در دهه گذشته، بدون ملاحظه جنبه‌های هنری و تاریخی، با ورقه‌های فلزی پوشش یافته است .
فضای زیرین گنبد با کاشی و گچکاری تزیین یافته و در ضلع جنوبی آن، محراب و در اضلاع دیگر آن، درگاه هایی وجود دارد که به ایوان جنوبی و شبستان‌های ستوندار جانبی راه پیدا می‌کنند .
در این گنبدخانه منبری دوازده پله و سنگی وجود دارد که با استادی از سنگ مرمر یکپارچه ای ساخته شده است .
دراضلاع شرقی و غربی گنبدخانه، دو شبستان ستوندار وسیع با پوشش چشمه طاق اندود گچ ساخته شده که هر کدام چهار دهانه به سوی صحن دارند . در هر یک از این شبستان ها، دو محراب قرار دارد .
شبستان ستوندار دیگری در ضلع شمالی مسجد واقع است که به خاطر آفتابگیر بودن، به شبستان گرم شهرت دارد . از کتیبه‌های موجود در مسجد می‌توان به سنگ نوشته ایوان جنوبی متضمن تاریخ 1229 ه- .
ق ، نام فتحعلی شاه و شکیات نماز به خط ثلث مهدملک الکتاب، کتیبه قرآنی گنبدخانه، و کتیبه هایی متضمن قصیده هایی از فتحعلی خان ملک الشعرا و مجتهدالشعرا اشاره کرد .
این بنا به شماره 1667/3 به ثبت تاریخی رسیده است .
منبع :
«دانشنامهٔ تاریخ معماری ایران‌شهر»
www.mashreghnews.ir
sayyidjamalaldinvaiz.blogfa.com
http://fa.wikipedia.org/
