موزه مردم شناسی گناباد

موزه مردم‌شناسی گناباد در مدرسه نجومیه، در کوی شرقی این شهر در نزدیکی مسجد جامع قرار دارد.
مدرسه نجومیه از بناهای دوره صفویه با معماری اسلامی است و به دلیل تدریس علم نجوم و افلاک در این مکان به مدرسه نجومیه شهرت یافته است.
معماری این بنا شامل هشتی ورودی دالان، صحن و حجره‌های پیرامون آن است. این بنا در دوران قاجاریه مرمت شد و در ساختمان آن تغییراتی صورت گرفت.
مدرسه نجومیه بعدها تغییر کاربری داد و به عنوان موزه مردم‌شناسی مورد استفاده قرار گرفت.
در این موزه گوشه‌هایی از آداب و رسوم، مشاغل سنتی، نحوه زندگی و نوع پوشش مردم گناباد به نمایش گذاشته شده است.
آهنگری، پارچه‌بافی سنتی، سفالگری، نمدمالی، حفر قنات، عروسی، عصاری (روغن‌گیری)، عطاری، گلیم بافی از جمله غرفه‌های موجود در این موزه است.
قنات قصبه:
قنات قصبه یکی از شگفت انگیزترین سازه‌های آبی جهان است که بیش از 33000 متر طول و متجاوز از 470 حلقه چاه دارد , از این رو شغل و حرفه چاه کنی، میرابی و لایروبی در گناباد از رونق ویژه ای برخوردار بوده است .
این قنات در عهد هخامنشیان حفر شده و در حفر آن از چرخ چوبی چاه استفاده شده است .
آهنگری ...مشاهده کامل متن :
آهنگر خانه‌ها ، مادر ساخت و تولید ابزار اولیه بشر محسوب می‌شدند ، در این مکان صنعتگر آهنگر مصنوعات آهنی نظیر بیل،کلنگ،میخ،گاو آهن،زنجیر،چهار شاخ ،انبر و قیچی‌های گوناگون را می‌سازد .
نمد مالی :
نمد مالی یکی از حرفه‌های بومی صنعتگران گناباد است که نحوه تولید آن در موزه به نمایش درآمده است . محصولاتی مانند کلاه نمدی ، پالتو نمدی ، نمد زیرانداز از این دسته اند.
پارچه بافی :
یکی از غرفه‌های موزه پارچه بافی ، دستبافی یا نساجی سنتی در گناباد را به تماشا گذاشته است, این پارچه‌های سنتی با کمک دستگاههای بافندگی دو وردی ، چهار وردی و ... تولید می‌شوند .
سفال مند گناباد :
این سفال در یکی از روستاهای گناباد موسوم به روستای مند تولید می‌شود . سفالگری در گناباد با پیشینه ای پنج هزار ساله و هم چون تمدن‌های هم عصر خود از شیوه ای یکسان در ساخت پیروی می‌کند اما سفال مند با مصالح و تزئینات متفاوت به شکل پدیده ای نوظهور از اواخر قرن یازدهم هجری در مند رایج شده و با سفال‌های میبد یزد ، استهبان فارس و شهرضای اصفهان شباهت بسیار دارد .
سفال مند به لحاظ نوع مواد سازنده به دو گروه جسمی و چینی تقسیم می‌گردد .
قالی بافی :
در گناباد برای بافت قالی عموماً از دارهای چوبی مستحکم و به شکل عمودی استفاده می‌شود . ابزار کار قالی بافان گناباد شامل دفتین یا شانه ، کارد، قیچی و انواع الیاف پشمی الوان می‌باشد.
نقشه‌های بکار رفته بر پهنه قالی‌های این خطه همچون نقوش متداول در سایر مناطق جنوبی خراسان می‌باشند . در بافت فرش‌های گناباد از گره‌های فارسی استفاده می‌شود که اصطلاحاً به آنها فارسی باف می‌گویند .
خراس :
در یکی از غرفه‌های این موزه ، روند استخراج روغن از دانه‌های روغنی با استفاده از دستگاههای بومی روغن کشی به نمایش در آمده است .
گنابادیان به این دستگاه بومی روغن کشی خراس یا دستگاه عصاری می‌گویند . قسمت اصلی خراس از تنه‌ی قطور درخت توت تهیه می‌شود و سنگ داخل آن را که به سنگ بچگی شهرت دارد از سنگ ترس یا گرانیت به شکل استوانه ای توخالی و سطل وار می‌تراشند .
خانه سنتی :
یکی از غرفه‌های موزه به نمایش نمایی از یک خانه سنتی در گناباد اختصاص یافته است .
از فضاهای خانه‌های سنتی در گناباد می‌توان به کهدو یا کاهدان ، طویله،اتاق نشیمن زمستانی که آفتابگیر است ، ایوان یا صفه که فضای سرپوشیده است و یک متر از سطح حیاط ارتفاع دارد ، اتاق تابستانی که بادگیری به آن متصل شده است .
انباری و آشپزخانه یا مطبخ اشاره کرد .
دنگ:
در غرفه ای از موزه مردم شناسی گناباد دستگاهی به نام دنگ به تماشا درآمده است که از آن برای کوبیدن ارزن و گاورس و سایر غلات بمنظور جدا نمودن پوسته آنان استفاده می‌شده است .
این دستگاه ازقطعه چوبی پهن بطول 4-5/3 متر که بخش فوقانی آن به شکل گرزی در آمده است ساخته شده است . بعد از کوبیدن در روزی که باد می‌وزید دانه‌ها را باد می‌دادند تا پوست از دانه جدا شود .
عطاری و گیاهان دارویی :
در قدیم الایام ، عطاری‌ها بنیان طب سنتی این سرزمین را تشکیل می‌داده اند . خراسان رضوی به دلیل داشتن پوشش گیاهی متنوع و کوهپایه‌ها و دشت‌های آکنده از انواع گیاهان دارویی یکی از غنی‌ترین سرزمین‌های کشور در زمینه گسترده طب گیاهی بشمار می‌رود.
از مهمترین گونه‌های دارویی و ادویه می‌توان به گل گاوزبان، کاکوتی، فلفل، اسطو خودس ،سه پستان،گل زوفا ،دارچین،زردچوبه،ترنجبین و آویشن اشاره کرد .
منبع:
http://hyperclubz.com/Main/Club.aspx?qClub=golestan&qCat=home-entertainment-gr6&qId=23833
http://razavi-chto.ir/?portal=mainportal&modules=pages&ref=277