خانه قاجاری مرتاض
یزد در کوچه "مرتاضیون” شهر
یزد قرار دارد.
این خانه دارای دو بخش بیرونی و اندرونی است و هر یک از این دو بخش دارای حیاط و ورودی جداگانه‌است، با این وجود این دو بخش به شکلی ظریف به یکدیگر مرتبط اند.
با گذشتن از سردر و هشتی زیبا و راهرو می‌توان به گوشه حیاط اصلی رسید.
در مقابل ورودی حیاط کوچک‌تر فقط درگاه و راهروی کوتاه دارد که آن نیز به ایوانچه ای واقع در گوشه جبهه جنوبی ختم می‌گردد.
تفاوت ورودی مفصل حیاط بزرگ با ورودی ساده حیاط کوچک چنان که تفاوت اهمیت دو حیاط را می‌رساند نشان دهنده استقلال آنها از یکدیگر است. ارتباط دو حیاط را راهرویی برقرار میکند که با چند پیچ از گوشه شرقی حیاط کوچک تا گوشه جنوبی حیاط اصلی امتداد یافته است.
حیاط بزرگ حیاط مفصل‌تر و پرکارتر مجموعه است و مهم‌ترین عنصر آن ایوانی است که با بادگیر خود بیش از دیگر عناصر حیاط جلوه گری میکند.
بلندی
ایوان نسبت به جبهه‌های اطراف حیاط نیز این صنف را شدت می‌بخشد. در مقابل حیاط خانه با نماهای پرکار و تزیینات زیبا و پنجره‌ها و ارسی‌های چوبی و آب نما و سبزه رقیب مهم این
ایوان است، رقیبی که در عین رقابت حریف را می‌نوازد و ارج می‌نهد و کامل میکند.
بنابر الگوی خانه‌های سنتی
...مشاهده کامل متن یزد در هر جبهه حیاط فضاهای اصلی‌تر در مرکز و بر امتداد محورهای تقارن می‌نشینند و فضاهای کم اهمیت‌تر در بین آنها و دور حیاط قرار می‌گیرند.
لیکن در این خانه فضاهای هشت ضلعی منظم در چهار گوشه حیاط نشسته اند.
این فضا‌ها در طبقه اول ارتباط با دیگر بخش‌ها و اجزا ی خانه را ممکن می‌سازند و یکی از آنها به ورودی خانه متصل است اما طبقات فوقانی آنها اتاق هایی با ارسی هایی زیبا و پرکارند که از گوشه حیاط به داخل آن می‌نگرند، لذا بر خلاف نماسازی‌های خانه‌های سنتی ارسی‌ها نه در مهم‌ترین نقطه نما که در خارج از محورهای اصلی و بر فراز فضاهای ارتباطی واقع شده است در حالی که تالارها و اتاق‌ها ی بزرگ خانه که در مرکز جبهه‌ها قرار گرفته اند چهره ایی ساده‌تر دارند.
این ترکیب گوشه‌های حیاط را پر اهمیت کرده است این عناصر پرکار در گوشه حیاط بخشی از دو نمای طرفین خود را متاثر ساخته و مرکزی برای آنها شده اند.
به این ترتیب چهار نمای جبهه‌های حیاط در این نقاط به یکدیگر گره خورده اند. هم اکنون به سبب تعمیراتی که در بنا صورت گرفته ارسی‌ها از نقطه مذکور حذف و به این ترتیب لطف نمادهای پیشین کم شده است.
این خانه به نشانی یزد خیابان ایرانشهر، شهرک گلچینان، کوچه مرتاضیون در تاریخ 11 مرداد 1377 با شماره ثبت 2085 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این خانه در سال ۱۳۷۴ از طرف خانواده مرتاض به دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد اهدا شده است.
منبع:
http://www.tebyan.net
http://www.yazdinews.ir/
http://tehranzist.ir/
http://www.negahmedia.ir/
