مدرسه ضیائیه یاهمان زندان اسکندر که بدین نام معروف است در سال ۶۳۱ هجری قمری توسط ضیاءالدین حسین رضی بنا گردید و در سال ۷۰۵ هجری قمری توسط پسرانش مجد الدین حسن و شرف الدین علی تکمیل شد.
احتمال زیادی وجود دارد که زندان اسکندر بقایای یکی از خانه‌های خاندان رضی و گنبد باقیمانده بقعه قبور آنها بوده است.
مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر) از نظر معماری بنایی است با گنبد مرتفع واقع در جنب بقعه‌ی دوازده امام در محله‌ی فهادان با نمای ساده و درب ورودی کوتاه، اما چون وارد صحن شوید بنای تاریخی با عظمتی از یادگارهای معماری اسلامی
دوره مغول در برابر شماست.
این مدرسه و نمونه‌های دیگری که در اعصار متفاوت در شهر
یزد بنا گردیده، نشان از ارج و منزلت علم و دانش در این شهر است. اهمیت این بنا انقدر زیاد است که شهر
یزد را قرنهاست که با شهرت زندان اسکندرمی شناسند.
گنبد این بنا که از پای تا سر از خشت خام ساخته شده، دارای تزیینات و آرایش گچبری نقاشی با آبرنگ طلایی و لاجوردی بوده که در حال حاضر قسمت هایی از آن بر روی گچ سفید باقی مانده است.
اندازه طول هر یک از اضلاع چهار دیوار گنبد ۸/۸ متر، ارتفاع بقعه ۱۸ متر و فاصله‌ی دهنه‌ی آن ۵/۹ متر است. متاسفانه از کتیبه‌های چهار دیوار داخل گنبد اثر چندانی باقی نمانده است.
...مشاهده کامل متن و لیکن خطوط آن کوفی بوده و نظیر کارهای گنبد هشت، مدرسه شاه کمالیه و بقعه‌ی فهادان است.
شبستان مدرسه دارای محراب بوده و در اطراف صحن مدرسه رواق هایی ساخته شده که ضلع غربی آن دارای رواق بزرگتر و محراب گچی است.
همچنین در میان صحن پایابی با ۳۸ پله به عمق ۲/۸ متر از سطح زمین برای دسترسی به آب، بنا گردیده است. معماری مدرسه‌ی ضیائیه را می‌توان از خصوصیات عصر مغولی قلمداد کرد.
در این بنا هیچ گونه تزیینات کاشی کاری به چشم نمی‌خورد و تنها آثار بر جای مانده آن خشت خام بوده که این بنا را تاکنون بر پا نگاه داشته است.
در رابطه با شهرت این مدرسه به زندان اسکندر باید گفت علاوه بر روایت هایی چون گسیل گروهی از تبعیدیان اسکندر به یزد، عوامل دیگری چون ویژگی‌های اقلیمی، دور دستی و دور افتادگی یزد از مراکز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشته موجبات روانی و تقویت این شهرت را فراهم آورده اند.
مصالح به کار رفته شده در ساخت این بنا اغلب خشت است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی گنبد آن توسط معمار استاد آخوند خرمی با آجر مرمت شده است.
این بنای با عظمت پس از پیروزی انقلاب اسلامی به همت سازمان میراث فرهنگی باز پیرایی و مرمت شده است و به صورت اولیه اش ترمیم گردیده و با شماره‌ی ۷۷۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است .
منبع :http://www.yazdfarda.com/news/1392/07/16162.html
http://fa.wikipedia.org/
http://www.taknaz.ir/news_detail_24893.html
