خانه تاریخی آل یاسین معماری دیروز ولی مناسب برای زندگی امروز ،این خانه در محله ای به نام گذر «در بند آقا» واقع شده است. چون قبلاً این کوچه از دو طرف دارای در بوده به آن در بند و چون عده ای از علما و سادات در این محله بوده اند به آن آقا می‌گویند.
خانه آل یاسین در دوره قاجاریه ساخته شده و در خیابان امام خمینی (ره) کاشان قرار دارد.
خانه دارای قدمتی بین 150 تا 200 سال است. آنرا بدستور فتحعلی شاه برای شخصی به نام سید محمد تقی حسینی پشت مشهدی که از علمای قرن سیزدهم بوده و با ملا احمد نراقی و شیخ انصاری مکاتبه و مصاحبه داشته و اکنون در بقعة حبیب بن موسی دفن است، می‌سازد.
گویا این شخص جزو متصوفه هم بوده و رئیس فرقه ای به نام کمیلیه بوده است. نقل است که زمانی فتحعلی شاه به او می‌گوید کدامیک از فرزندان من صلاحیت سلطنت را دارند و او می‌گوید محمد میرزا، در حالی که عباس میرزا در تبریز ولیعهد بوده است.
بعداً عباس میرزا می‌میرد و محمد میزا تبدیل به محمد شاه می‌شود.
محمد شاه بعدها خانه را وسعت می‌دهد و بخش هایی را به آن می‌افزاید. خانه به طور موروثی به نسل‌های بعدی انتقال می‌یابد تا به شخصی به نام نظام الدین اجتهد می‌رسد.
ایشان همچنین، اولین نماینده مردم کاشان در مجلس شورای ملی بعد از مشروطه بوده است. این شخص آخرین فرد عالم از خاندان بوده است. در زمان این شخص، شناسنامه مُد می‌شود و او به آل یاسین تغییر نام می‌دهد در همین زمان شخصی به نام نایب حسین دست به شورش و تجاوز می‌زند و توسط حکومت وقت دستگیر می‌شود.
در دادگاه، متهم اعلام می‌کند که فقط رأی جناب آل یاسین را قبول دارد. آل یاسین هم حکم به مجازات او می‌کند.
نایب حسین توسط هم دستانش رهانیده می‌شود و به کاشان می‌گریزد؛ دیکتاتوری عجیبی راه انداخته و به مدت 20 سال منطقه کاشان را از حکومت مرکزی جدا می‌کند و چون کینة آل یاسین را به دل گرفته بود، قسمت‌های زیادی از خانه را تخریب می‌کند.
نقاشی‌ها و گچبری‌ها را از بین برده و خانه را آتش می‌زند.
خانه تا سال 1365 مسکونی بوده و در سال 1370 توسط نسل چهارم به شهرداری کاشان به مبلغ 8 میلیون تومان فروخته شده و در سال 75 تا 76 بازسازی می‌شود و اکنون هم محل معاونت عمرانی شهرداری کاشان است.
بنا به نحو جالبی برای پاسخگویی به نیازهای امروزی تغییر کاربری داده شده است.
فضای خانه متشکل از یک بخش اصلی شامل حوضخانه، تالارها و اتاق‌های پیرامون آن در جبهۀ شمالی و دو بخش قرینۀ یکدیگر در دو جبهۀ شرقی و غربی است.
بنا از جهات شمال، شرق و جنوب چند ورودی دارد که جدارۀ مجاور سردر ورودی خانه در جبهۀ شمالی نماسازی شده است .
ویژگی‌های معماری خانه‌های کاشان
الف) گودال باغچه: خانه به صورت پله پله پایین می‌آید تا جایی که در کف سرداب، حدود 6 متر اختلاف سطح با زمین مشاهده می‌شود.
مزایای این ویژگی بدین صورت است: 1 – از خاک خود خانه که برای پی برداشته می‌شود جهت ساخت بنا استفاده می‌گردد. 2- به علت استفاده از آب قنات‌ها در گذشته و عدم وجود لوله کشی، اختلاف سطح خانه با کوچه موجب جریان آب می‌شود.
3 – خانه در برابر زلزله مقاوم می‌شود (کاشان منطقه ای زلزله خیز است و طی دو زلزلة شدید، بسیار آسیب دیده است). 4 – قشری از خاک که خانه در آن فرو رفته است به مثابة عایق برودتی حرارتی عمل می‌کند و خانه در تابستان، خنک و در زمستان گرم است.
ب) حجابدار یا محجبه: خانه از قسمت‌های بیرونی و اندرونی تشکیل می‌شود. فضاهای پوشیده و در و پنجره‌های زیادی باعث می‌شود تا شخص در نگاه اول نتواند تصوری از کلّ خانه بدست آورد بر خلاف خانه‌های امروزی که وقتی درب خانه را باز کنیم می‌توانیم تا انتهای خانه را ببینیم.
ج) درونگرا: اگر از بیرون خانه نگاه کنیم هیچ تزئینی در خارج بنا صورت نگرفته است (بر خلاف خانه‌های امروزی). وقتی به داخل بنا وارد می‌شویم می‌توانیم اوج هنر معمار و زیبایی خانه را ببینیم.
درب‌های اتاق‌ها و پنجره‌ها هم از داخل اتاق زیباتر بوده و تزئینات بیشتری دارند تا نسبت به خارج اتاق.
د) قرینه سازی: اگر هر یک از ضلع‌های خانه را به دو قسمت فرضی تقسیم کنیم خواهیم دید که تقارن در هر دو قسمت، کاملاً رعایت شده است.
ه) تنوع نسبت به فصول: خانه طوری طراحی نشده که فقط مخصوص یک فصل باشد بلکه از دو قسمت زمستانی و تابستانی تشکیل شده تا بتوان از آن در فصول مختلف استفاده کرد.
خانه از دو قمست کلی اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. در کنار در ورودی خانه دو سکو وجود دارد که نام آن «شیخ نشین» یا «پیر نشین» است.
قسمت‌های مختلف خانه
خانه از دو قمست کلی اندرونی و بیرونی تشکیل شده است.
در کنار در ورودی خانه دو سکو وجود دارد که نام آن «شیخ نشین» یا «پیر نشین» است.
پس از گذشتن از مدخل خانه که هشتی ورودی نام دارد به فضایی سر پوشیده با اتاق هایی در پیرامون و دو طبقه می‌رسیم که در وسط آن حوض آبی وجود دارد. کل این قسمت از ساختمان به بیرونی مشهور است.
بیرونی خانه مخصوص مراجعات روزمره، پذیرایی از مهمان‌ها و اقامت مسافرین بوده است. به خود این فضا، خوضخانه می‌گویند. (فضایی مسقف که در وسط آن حوض آب وجود داشته باشد).
در حوضخانه دو ردیف اتاق وجود دارد. اتاق‌های قسمت بالا مخصوص خانم‌ها و اتاق‌های قسمت پایین مخصوص آقایان بوده است که از آن‌ها در مراسم عروسی، جشن، عزاداری و یا محرم استفاده می‌شده است.
تمام اتاق‌ها دارای درب هایی چوبی به نام اُرُسی بوده که به صورت عمودی باز و بسته می‌شده اند. در کنار حوضخانه، دالان بزرگی قرار دارد که ارتباط دهندة قسمت اندرونی به کوچه است.
(خانه دو درب دارد) این دالان به دالان حجاب معروف بوده است.
قسمت اندرونی خانه دارای حیاطی بزرگ است که در دو طرف آن قسمت‌های زمستانی و تابستانی نشین وجود دارد. قسمت راست حیاط که آفتابگیر است قسمت زمستانی نشین بنا بوده است.
فضاهای این مکان، پوشیده است و دارای اتاقی است به نام کرسی خانه که در آن کرسی بزرگی موجود است و در زیر آن چاله ای به نام چاله زغال وجود دارد که در زمستان‌ها از آن برای گرم شدن استفاده می‌کرده اند.
سمت چپ حیاط، قسمت تابستانی نشین بنا است. فضاهای این قسمت بازتر بوده و دارای یک ایوان زیبا به نام شاه نشین است که در تابستان‌ها در آن قلیان و میوه... مصرف کرده و هوایی خنک دارد.
زیر شاه نشین سرداب اصلی خانه است. خانه دارای چندین سرداب می‌باشد. در گوشة سرداب اصلی پنجره‌های مشبکی وجود دارد که به بادگیرهای خانه متصل اند. بادگیرهای کاشان، 4 پَر هستند (بر خلاف بادگیرهای یزد که 8 پر می‌باشند) که می‌توانند باد را از چهار سمت به داخل خود بکشند.
در وسط بادگیر یک دیوار نازک وجود دارد که باعث می‌شود هوای گرم و سبک از یک طرف بالا رود و هوای سرد و سنگین از طرف دیگر، پایین بیاید.
در زیر بادگیرها، یک چاه نیمه عمیق حفر می‌کنند تا به آب برسد، جریان آب باعث اختلاف فشار هوا و خنکی هوا شده (هوای مکیده شده به داخل بادگیر بر اثر اختلاف فشار ناشی از جریان آب) که یک بادگیر معادل 6 تا 7 کولر، کارآیی دارد.
زیر زیرزمین‌ها توسط شبکه ای از کانال‌ها به هم متصل شده اند و گردش هوا در این کانال‌ها باعث ایجاد خنکی و هوای مطبوع در کل ساختمان می‌گردد. در داخل سرداب ها، سردابه‌های کوچکتری وجود دارد که به پس سرداب معروف اند.
از آن‌ها برای خنک نگه داشتن آب و مواد غذایی استفاده می‌شده است. یکی از این پس سردابه‌ها به خانه‌های اطراف راه داشته که مخصوص عبور و مرور خانم‌ها بوده.
همچنین راه مخفی و راه فرار خانه نیز بوده است. نور سرداب توسط پنجره‌ها و سردر مشبک آن تامین می‌شده. مشبک بودن پنجره‌ها و سر در موجب می‌شده که ضمن تأمین نور، شخص از داخل حیاط به داخل سرداب، دید نداشته باشد چون اهل و عیال خانه در ظهر‌ها و بعد از ظهر‌های روز‌های گرم از سرداب استفاده می‌کرده اند.
در فضای پشت بام خانه، دیوارهایی دور تا دور خانه وجود دارد که به دیوار حجاب معروف اند. وجود این دیوارها باعث می‌شده است که در هنگام استفاده از بام به خانة مجاور دیدی وجود نداشته باشد.
در فضای بام بعضی از خانه ها، فضایی وجود دارد که از سه طرف محدود است. و به آن بهار خواب یا مهتابی می‌گویند و از آن برای خوابیدن در شب و در فصل بهار یا تابستان استفاده می‌کنند.
نکات پراکنده:
- قسمت بیرونی خانه، محل تدریس سید محمد تقی حسینی پشت مشهدی هم بوده است.
- خانه از وسعت بیشتری برخوردار بوده مثلاً در سمت چپ حیاط (گوشه) راه مسدودی وجود دارد که قبلاً حمام بوده یا گوشه سمت راست حیاط، راهرویی است که به حیاطی دیگر اتصال داشته و اکنون مسدود است.
- در سمت راست هشتی ورودی، حیاط خلوتی وجود دارد که گچبری‌های آن زیباست و مخصوص خدمه بوده است.
- در ساخت بناهای قدیمی از ترکیبی به نام ساروج استفاده می‌شده که ترکیبی از سفیدة تخم مرغ، آهک، خاکستر و نوعی نی مرداب به نام لویی بوده است. این مواد را با هم ترکیب کرده و با چوب آنقدر به هم می‌زده اند تا به اصطلاح ری بیاید.
سپس آن را به سطح بنا مالیده و روی آن هم شیر می‌مالیده اند. این ترکیب، محکمتر از سیمان است و هر چه به آن آب برسد، محکمتر می‌شود.
- گچبری‌های داخل حیاط بدین صورت بوده که طرح اصلی را روی کاغذ می‌کشیده اند و سپس آن را روی دیوار گذاشته و بوسیلة سوزن طرح را به دیوار منتقل می‌کرده اند.
سپس توسط وسیله ای نوک تیز، طرح را گچبری می‌کرده اند. گویا هر متر مربع از این نوع 18 نفر استاد کار، زمان لازم داشته (18 روز طول می‌کشیده)
- در داخل اتاق‌ها از شیشه‌های رنگی استفاده شده است.
دلیل‌های مختلفی برای استفاده از آن ذکر می‌شود: 1 – با تابیدن نور به آن، رنگین کمان زیبایی تولید می‌شود. 2 – جنبة روانی داشته بدین صورت که رنگ سبز، اشتها آور است؛ رنگ آبی، آرامش بخش و رنگ زرد نشاط آور 3- با تابیدن نور به آن و ترکیب رنگ قرمز و آبی و تولید رنگ بنفش، حشرات (پشه و مگس) جذب آن شده و چون چشم هایی مرکب دارند حالت کوری به آن‌ها دست می‌دهد و بدین طریق دفع می‌گردند.
- طریقه درست کردن پنجره‌های مشبک با شیشه رنگی بدین صورت است که ابتدا یک شیشة یکدست می‌چسبانند سپس روی آن 1 سانتیمتر گچ می‌مالند. طرح را روی گچ درآورده و سپس شیشة یکدست را برداشته و قطعات کوچک شیشة رنگی را به جای آن می‌چسبانند.
در حقیقت روی آن‌ها به سمت داخل اتاق است که این مطلب، شاهدی بر درونگرایی معماری کاشان است. ساخت هر متر مربع از این شیشه‌ها 25 نفر استاد کار زمان لازم دارد.
- گفتیم حوضخانه فضایی است مسقف که در وسط آن حوضی وجود دارد. اگر سقف را حذف کنیم، فضای حاصل را پاسیو یا نورگیر گویند. بر خلاف تصور عمومی که این واژه را واژه ای فرانسوی می‌دانند، لفظ پاسیو از کلمه «پات آو» پات (خورشید) آو (آب) که یک کلمه ایرانی است که وقتی نور خورشید از بالا به داخل حوض آب می‌افتاده، مورد پرستش و احترام ایرانیان بوده است.
(مثلاً واژه بیژامه، فرانسوی نیست بلکه برگرفته از، پا جامه‌ی ایرانی است. پا جامه شلوارهای گشادی بوده که ایرانیان در جنگ با عثمانی به پا داشته اند)
خانه آل یاسین تا سال 1365 مسکونی بود اما در سال 1370 توسط نسل چهارم به شهرداری کاشان فروخته شد.
در سال 75 تا 76 این خانه بازسازی می‌شود و بعدها به محل معاونت عمرانی شهرداری کاشان تغییر کاربری می‌یابد.
منبع
:http://www.tebyan-zn.ir/up/rohisamadi/43680/
http://www.arthut.co/house/item/937-ale-yasin-house
http://www.keyashiyan.com/
http://www.hamshahrionline.ir/details/134788
