قمصر کاشان

قمصر در استان اصفهان و در سی کیلومتری شهرستان کاشان قرار دارد که در درون دره‌ای به طول نه و عرض پنج متر واقع شده است . این شهر با ارتفاع متوسط هزار و نهصد متر از سطح دریا هم چون کمربندی سبز با بازوهای متعدد در امتداد دره‌های کم شیب کوه‌های بخش مرکزی ایران، تنیده شده‌است.
حوضه آبی این شهر از ارتفاعات جنوبی شهر قمصر سرچشمه می‌گیرد. این ارتفاعات سرد و برف گیر بوده که بلندترین قله آن با ارتفاع سه هزار پانصد و هشتاد و هشت متر که گرگش یا قله رفیع نامیده می‌شود، می‌باشد .
پایدارترین کانون آبی و منبع تغذیه کننده آبهای سطحی و زیرزمینی منطقه قمصر و مناطق اطراف می‌باشد. رودخانه قمصر از ارتفاعات سیصد متری جنوب جوره شروع شده، با عبور از وسط قمصر در ارتفاعات هزار و صد متری به دشت الگو کاشان و در نهایت به پایاب خود، مسیله قم می‌ریزد.
مطالعه درباره پراکندگی جغرافیایی و تعداد قناتهای دره سبز قمصر بیانگر نکات مهمی می‌باشد. دراین کانون آب گیر، گستره فعالیت‌های ساکنان به اندازه‌ای بوده‌است که با وجود منابع زیاد آب منطقه و جمعیت کم، بیش از نود و دو رشته قنات کوچک و بزرگ حفر شده و تا حد امکان از منابع ...مشاهده کامل متن زیر زمینی قابل دسترس استفاده شده است.
این قنات‌ها از انتهایی‌ترین، قسمت حوضه یعنی فرفهان و درلا در شمال، تا انتهای دره‌های مشرف به چشمه سربیشه و جوره رودخانه در جنوب قمصر وسعت دارد.
طول این قنات‌ها از چند متری شروع شده و بزرگترین آن، قنات توت و سپس قنات جزاوند ( بالا) که به بیش از هزار و صد متر می‌رسد و عمق چاه مادر آن نیز حداکثرپنجاه وچهارمتر می‌باشد .
سابقه بهره برداری از منابع آب زیر زمینی به شکل چاه درقمصر، به دوران اخیر باز نمی‌گردد، چاههای معدودی در گذشته وجود داشته، که از حد مصرف شرب خانگی و عمق کم فراتر نمی‌رفته‌است.
با ورود الکترو پمپ به منطق – خاصه از دهه پنجاه به بعد حفر چاهها ی مختلف عمیق و نیمه عمیق در تمام نقاط این دره کم وسعت افزایش روز افزون دارد. بر اساس مطالعات انجام شده، بیش از ۳۵۰ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق در سطح شهر حفر گردیده‌است.
این روند فزاینده به نحوی است که اکنون ضمن گسترش تعداد چاه‌های نیمه عمیق، برمیزان چاه‌های عمیق – که بیشتر سازمان دهی دولتی آن‌ها را حفر می‌کنند افزوده می‌شود.
درپایان می‌توان گفت: بیش از ۲۵ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق دولتی و خصوصی با دبی بالای ۵ لیتر در ثانیه در سطح شهر، فعال هستند و بقیه نیز در سطحی کم‌تر این گونه‌اند.
نتیجه چنین فرایندی کاهش حداکثر ۲۰ متر سطح ایستابی آب‌های زیرزمینی در دو دهه اخیر و همچنین خشک شدن و یا افت شدید دبی اکثر قنوات منطقه‌است که تبعات آن روز به روز افزایش می‌یابد، به نحوی که در طرح جامع آب شهرستان الگو:کاشان، این منطقه از نظر ایستابی، بحرانی اعلام شده‌است.
براساس تقسیمات ساختمان زمین‌شناسی ایران، محدوده زمین ساختی قمصر روی کمربند آتشفشانی – رسوبی، یعنی قسمت غربی زون (zone) ایران مرکزی واقع شده‌است. که در برخی از نوشته‌های جغرافیایی به عنوان رشته کوه‌های مرکزی ایران توصیف می‌شود.
ویژگی اصلی این ارتفاعات حاکمیت سنگ‌ها ی آتشفشانی – رسوبی «دوره سنوزوئیک» به ویژه «ائوسن» است که بر روی سنگ‌های چین خورده قدیمی‌تر قرار گرفته، و تعداد زیادی توده‌های نفوذی بزرگ و کوچک در دوران سوم این کوه‌ها را قطع کرده‌است.
در جنوب و جنوب غربی قمصر، مجموعه ارتفاعا ت۳۰۰۰ متری است که درنهایی‌ترین ارتفاعات آن – با حداقل ۱۰ کیلومتر فاصله از شهر - ارتفاعات گرگش درکنار جوره با ارتفاع ۳۵۸۸ متر، است، که به عنوان مرتفع‌ترین نقطه ارتفاعی منطقه الگو:کاشان معرفی می‌شود.
مجموعه عظیم این توده‌های گرانیتی چون سدی ارتباط جنوب قمصر را با نواحی پیرامون کامو- جوشقا ن و امکان ایجاد راه عبوری را از قمصر سلب کرده‌است. البته نباید فراموش کرد که در آب و هوا ی منطقه تأثیرات مثبت زیادی داشته‌است.
در قسمت غرب شهر قمصر نیز مجموعه کوه‌های اسبی (۳۱۲۰ متر)، در شرق میدان و کوه سم با ارتفاع ۲۵۷۰ متر، در شمال شهر کوه اشک با ارتفاع ۲۲۳۰ متر، گسترده وار، شکل گرفته و عامل مسدود کننده بین شهر با دشت الگو:کاشان است.
در قسمت‌های شرقی نیز کوه‌های لارفات با ارتفاع ۲۳۷۰ متر شهر را محدود ساخته‌است. در بین این مجموعه کوهستانی که همچون دیواری دور تا دور شهر را احاطه کرده‌است، دره جنوبی – شمالی، که محور اصلی شیب داخل شهر و مسیر رودخانه را تشکیل می‌دهد، قرار دارد که از پای کوههای گرگش شروع شده، با عبور از داخل شهر از طریق دره تنگ و متعددی به این جریان اصلی منتهی می‌شود.
درنتیجه درابتدای تکوین، شهر بر پادگانه‌های آن جوانه زده، در طی زمان رشد کرده‌است.
بافت شهر در همین سطح (۱۷۰۰-۲۰۰۰) و با ارتفاع متوسط ۱۹۰۰ متر، در طول زمان به شکل ستاره‌ای با تبعیت از این توپوگرافی بر آبرفت‌های کم شیب، درون دره‌ها تنیده در نهایت با برخورد به دامنه‌های پرشیب متوقف گردیده‌است.
در مجموع در چنین فضایی به غیر از مدخل ورودی شهر، هر گونه ارتباط با فضای خارج از شهر سلب شده‌است.
درباره آثار مثبت این کوهستان‌ها باید گفت: ناهمواری‌ها، آب و هوای کوهستانی و ریزشهای به نسبت زیاد برف و باران، از سویی تبخیر و حرارت کمتر، اعتدال بی نظیر آب و هوایی را برای قمصر به ارمغان آورده‌است؛ به گونه‌ای که با تغذیه و تأمین آب‌های سطحی و زیرزمینی کافی، امکان حیات و فعالیت مطلوب را برای ساکنان خود فراهم ساخته و به طور تاریخی علت پی ریزی شهر قمصر است.
در میان آب‌های سطحی این حوضه، مهم‌ترین جریان آب سطحی ، همین رودخانه قمصر می‌باشد که از یک سو در تمام روزهای سال دائماً در جریان است، و از طرف دیگر، تغییرات دبی بسیار زیادی دارد که براساس تقسیم بندی تاریخی و ملکی، که طبق حد متوسط آب دهی در فصل تابستان صورت گرفته ، شامل شش جوی می‌باشد.
آنچه درباره این شهر و کیفیت گل محمدی آن می‌دانیم بیشتر به کیفیت گلاب ناب آن بر میگردد در صورتی که اساسی‌ترین ترکیبی که موجب شهرت این محصول شده است میزان فوق‌العاده اسانس گل قمصر است.
البته اسانس با عطر تفاوت دارد بدین معنا که عطر بخش پارافینی اسانس می‌باشد. در این خصوص برا اساس کارشناسان این امر آمده است: در سالهایهزار و سیصد و پنجاه تو تا هزار و سیصد و پنجاه و چهار شمسی کارشناسان بلغاری که روی گل سرخ محمدی پژوهش می‌کردند دریافتند که گل سرخ محمدی قمصر در سنجش با نمونه‌های شمابه در دیگر نقاط کشورمان از کیفیت چشمگیر و برتر برخوردار است.
از همین روصنایع پیشرفته عطرسازی جهان، به ویژه کشورهای اروپایی که از فناوری‌های وسیع و بالایی برای تبدیل آن به فرآورده عطر بهره‌مندنداز اسانس عطر گل محمدی قمصر استفاده می‌کنند به گونه‌ای که هر ساله مقدار زیادی اسانس تولیدشده به وسیله کشورهای اروپایی از ایران خریداری می‌شود.
این زمینه باعث شده تا عطر و گلاب قمصر از قدیم الایام نامی ماندگار بماند.
علت این همه تاکید بر گلاب قمصر مرغوبیت فوق‌العاده گل تولیدی قمصر بوده و این به سبب شرایط طبیعی ویژة قمصر است. چه در گذشته و چه در امروز بهترین و عالی‌ترین محصول گل و گلاب و طلای معطر با عیار بسیار بالا که دقیقا منطبق با استانداردهای آن می‌باشد محصول آب و خاک و اقلیم این سازمان است.
در کنار این عامل اساسی، روش سنتی گلابگیری قمصر را باید حاصل هنر، ذوق، سلیقه، پشتکار و ابتکار مردم آن دانست. مردمی که با الهام از فرهنگ اراده و سابقة درخشان نظام اجتماعی خویش آن را پرورانیده و توسعه داده‌اند.
از این رو باید برای تجارب ارزشمندی که طی سالیان دراز در این مسیر کسب کرده‌اند ارزش‌گذاری نمود.
قمصر در هزار توی تاریخ خود ناگفته‌هایی چنان گنجینه‌های گرانبها دارد که تاکنون بر اثر عوامل گوناگون مهجور و ناشناخته مانده‌است. آوای قمصر بر آن است از این شماره به مساعدت محققین و دانشجویان به این مهم پرداخته و دیوان گذشته را در برابر دیدگانتان ورق زند.
در ۵ کیلومتری شمال قمصر و ۳۰ کیلومتری جنوب کاشان، در تنگنای رودخانه قمصر به طرف جلگه کاشان سدی موسوم به سد قمصر ساخته شده‌است. تاریخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی (۴۸۵-۴۶۵ ه-ق) نسبت داده‌اند.
با توجه به شباهتهای بسیاری که میان طرح و معماری ساختمان فعلی سد قمصر با سد قهرود وجود دارد این نتیجه حاصل می‌شود که سد مربوط به ملکشاه سلجوقی به مرور زمان تخریب گردیده و مجدداً در دوره صفویه (شاه عباس اول) سد فعلی برروی شالوده سد باقی‌مانده از سد دوره سلجوقی احداث شده‌است.
دیوار سد در عمق دره در حدود ۴۰ متر طول و در سطح فوقانی در حدود ۸۰ متر طول و ۲۲ متر ارتفاع دارد. ضخامت دیواره سد ظاهراً در مرحله اول ساخت حدود ۱۴ متر بوده که بعداً به حدود ۲۶ متر افزایش یافته‌است.
مصالح مورد استفاده در سد سنگ و ملات ساروج می‌باشد. دیواره اصلی سد در قسمت زیر آب و در وسط دارای جزر پشتیبانی محکمی بوده، که دیواره را در مقابل فشار وارده از طرف مخزن حمایت می‌کرده‌است.
ظاهراً این جزر کافی نبوده و مجدداً در قسمت زیر آب و به فاصله ۵/۱۲ متری دیواره اصلی، دیواره دیگری به ضخامت ۳ تا ۴ متر کشیده شده‌است. سپس فاصله بین آن دو را با سنگ و ملات پر نموده‌اند.
در حاشیه شرقی سد، رأس بقایای آب گذاری باقی‌مانده که ظاهراً آب اضافی و طغیانی سد از طریق آن خارج می‌گردیده‌است. معمار سد جهت تنظیم بموقع آب پشت سد و جلوگیری از فشار وارده بر دیواره آبگیر از طریق آن خارج می‌گردیده‌است.
معمار سد جهت تنظیم به موقع آب پشت سد و جلوگیری از فشار وارده بر دیواره آبگیر (مخزن) اقدام به ساخت دو دریچه برجی شکل به فاصله حدود ۲۰ متر از یکدیگر بر روی دیواره سد نموده‌است.
محصولات این شهر در درجهٔ اول گلاب وعرقیات گیاهی است. از محصولات دیگر این منطقه (آلوچه، سیب، زرد آلو، قیصی، انگور، گردو، بادام و.... می‌باشد.(هرساله خانهٔ کعبه با گلاب این شهر شست‌وشو می‌شود.)
آب و هوای این شهر در فصل بهارو تابستان کاملاً معتدل است امادرزمستان ازسرمای ملایمی برخوردار است.

منابع:
http://fa.wikipedia.org/
www.irancities.ir
www.beytoote.com/
www.rozanehonline.com/