باغ دولت آباد یکی از باغهای معروف ایرانی است که در زمان محمد تقی خان (
دوره زندیه) طراحی و ساخته شده است.
این باغ از قناتی به همین نام مشروب میشود و جریان آب در باغ استخوان بندی طراحی آن را تشکیل می‌دهد.
باغ دولت آباد بزرگ یکی از بنیادها و آبادانی‌های محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ، سر سلسه خاندان خوانین
یزد و مرد مقتدر آن عهد است.
او ابتدا قناتی با نام دولت آباد ایجاد کرد و سپس از آب آن قنات
باغ دولت آباد را به وجود آورد.
قنات تاریخی عظیم و مهم دولت آباد دارای قدمتی بیش از دویست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکیل شده است. باغ از سمت شمال به کوچه می‌رسید که درختان بسیاری داشت؛ بطوریکه این درختان ،مانع دید از خارج به داخل باغ می‌شدند.
به این سبب این کوچه را "هزار درخت" نیز می‌گفتند که عرض 4تا 5 متر و طولی بیش از 20 کیلومتر داشت و به سمت رحیم آباد می‌رفت.
در سمت شرق باغ نیز کوچه بطول 8 کیلومتر قرار داشت و از سمت غرب باغ به مسیل رودخانه‌ی خشک محدود می‌شد.در این زمان باغ خارج از حصار شهر
یزد قرار داشت. با گسترش یافتن شهر ، این باغ در دوران قاجاریه متصل به
...مشاهده کامل متن دروازه"چهار منار" اما همچنان خارج شهر قرار می‌گرفت.
اما با گذشت زمان، بافت شهری اطرف آن را پر کرد ، بطوریکه در دهه‌های اخیر ساخت و ساز حومه شهر ی پیرامون آن را فرا گرفت و به تدریج باغ در مرکز شهر یزد قرار گرفت.
این باغ با مساحتی درحدود 70/000 مترمربع شامل ساختمان ها، حوض‌ها و آبنماهای بسیاری بوده که در فضای بین آنها باغهای با درختان انار و انگور و... باگل‌های فراوانی زینت بخش محیط بوده اند. این باغ به دو قسمت کلی اندرونی و بیرونی (جلوخان) تقسیم میشود.
بخش اندرونی شامل: ساختمان‌های هشتی(بادگیر تابستانه) بهشت آئین (زمستانه) حرمخانه(حرمسرا) مطبخ (آشپزخانه) اتاقهای خدمه، اصطبل‌های تابستانه و زمستانه، درشکه خانه و یک برج دیده بانی و آب انبار خصوصی است.بخش اندرونی محل سکونت حاکم بوده است.
بخش بیرونی (جلوخان)
شامل: ساختمان‌های تالارآئینه، تهرانی، ساختمان سردر اصلی، دو بازارچه، دو برج دیدبانی، آب انبار عمومی ودیوانخانه است.
ویژگی‌های مهم این باغ ساختمان هشتی با بادگیری به ارتفاع 34 متراز کف ساختمان است. که مرتفع‌ترین بادگیر خشتی جهان می‌باشد. دراین ساختمان‌ها با تلفیق باد و آب که درحوضهای داخل ساختمان درجریان است هوای خنک به قسمت شاه نشین و تالارها انتقال پیدا می‌کند.
به همین دلیل به این بنا، ساختمان تابستانه نیز گفته میشود. ازدیگر ویژگی‌های این باغ قناتی به طول 65 کیلومتر و آب نمای داخل باغ به طول 206 متر و عرض6 متر، و درختان سرو وکاج بلند دراطراف آب نما، باغچه‌های انار و انگور را می‌توان نام برد.
مرحوم محمدتقی خان در اواخر عمرخود مجموعه باغ دولت آباد، قنات دولت آباد و بخشی از ارضی مشروب به این قنات را وقف چهارده معصوم نمود و بخشی از اراضی مزبور را نیز وقف اولاد وی نموده است و هم اکنون کل مجموعه باغ دولت آباد توسط یکی ازنوادگانش به عنوان متولی اداره می‌گردد.
منبع :http://www.dolatabad.com/
http://setayesh-ma.blogfa.com/post-53.aspx
