منطقه تاریخی سمیران دارای تاریخ کهنی می‌باشد که همین ویژگی باعث توجه و ثبت این مجموعه در فهرست آثار ملی گردیده است. این مجموعه تنها بخشی از شهر باستانی سمیران می‌باشد که در زمان خود دارای نام و آوازه بلندی بوده است، تا آن جا که حتی بزرگانی چون ناصر خسرو را به سوی خود کشانده است.
قلعه سمیران مرکز حکومت آل جستان و کنگریان که آل مسافرهم نامیده می‌شدند بوده که به سده چهارم قبل از اسلام نسبت داده میشود و به نوشته ” حمدالله مستوفی ” جزء قلاع متصرفی اسماعیلیه بود .
قلعه سمیران بالای کوهی سنگی واقع شده است که از سمت
رودبار(شمالی) می‌توان به آن راه یافت . رودخانه ” قزل اوزن ” در جنوب این کوه جریان دارد و در آن سوی رود ، ارتفاعات بلند سنگی دیواره مانندی قرار گرفته است .
به همین دلیل بیشتر استحکامات این قلعه در سمت شمالی آن ساخته شده است . ” ناصر خسرو ” نوشته است که این قلعه دارای سه حصار است که هم اکنون دو حصار آن شناسایی شده است .
سالم‌ترین قسمت قلعه ، دیواره شمالی آن است که چند
برج مدور و بازوهای کاملاً سالم دارد . ارتفاع این دیواره ، حدود پانزده متر و از سنگهای لاشه و ملاط گچ به ضخامت چه مترو بیست سانتیمتر شکل گرفته است .
...مشاهده کامل متن همچنین این دیواره دارای یک کلاف چوبی در ارتفاع یک متری می‌باشد. قسمت غربی قلعه از نظر سبک ساختمانی با بخش شمال شرقی آن تفاوت دارد. در این بخش فقط بارو به چشم می‌خورد و برج‌های مدور دیده نمی‌شود و با توجه به عدم نفوذ پذیری آن می‌توان نتیجه گرفت که داخل آن مسکونی بوده است .
در داخل قلعه آثار واحدهای مسکونی قابل رویت است ، اما امکان تهیه نقشه وجود ندارد . قلعه سمیران نیز مانند سایر دژها و بناهای سبک شهرسازی گذشته ، برای پناه بردن و مقاومت در برابر حملات مختلف ساخته شده بود .
در دیوار شمالی قلعه دو برج وجود دارد که در قسمت بالا دارای پنجره‌های بلند مستطیلی شکل با قوس نیزه‌دار هستند که بیشتر برای نگهبانی پایین قلعه از آنها استفاده می‌شده است.
دژ سمیران نزدیک به دو قرن جزو قلعه‌های اسماعیلیان بوده و پس از هجوم هلاکوخان تا پایان دوره صفوی نیز در گیر و دار‌های سیاسی اهمیتی بسیار داشت.
ابودلفینبوعی جهانگرد عرب در سفرهای خود که در سال سیصدوسی و یک هجری قمری ازاین قلعه دیدن کرده می‌نویسد ابنیه و عماراتی که در این بنا دیدم در هیچ جای این حکومت مشاهده ننمودم در این قلعه دوهزار و هشتصد و پنجاه خانه بزرگ و کوچک وجود داشته که در مرور زمان در پی نابودی قرار گرفته است.
این قلعه یا دژ از اصلی‌ترین ارکان مجموعه سمیران می‌باشد که بر روی یک تپه مرتفع سنگی واقع شده است . جهت قلعه بر محور شرقی- غربی است . آسانترین راه رسیدن به این قلعه از قسمت شمال می‌باشد.بر اساس شواهد تاریخی و نوشته‌های محققان ، بنای اولیه قلعه سمیران احتمالا به دوران قبل از اسلام بر می‌گردد و در دوره اسلامی علی الخصوص قرون پنج و شش هجری از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است؛ و همواره بعنوان کانون توجه حکومتهای مختلف اسلامی قرار گرفته ، پس از طی دورانی پر فراز و نشیب تا اواخر قرن نهم هجری به حیات خویش ادامه داده است.عناصر معماری این بنا ، شامل هسته اصلی قلعه یا تمام دیوار اول و همچنین بقایای دیوار دوم است .
قدمت بنا و کاربرد آن به عنوان قلعه دفاعی باعث شده تا در طی دوران‌های مختلف ، خسارتهای قابل ملاحظه ای را متحمل شود.
قلعه سمیران در نقطه اتصال سه استان گیلان-زنجان وقزوین واقع گردیده است .
منابع:
http://www.aftabir.com/
http://www.karkan.ir/post-7909
http://jazireyeman.blogsky.com/mtsamiran
http://iranpedia.ir/Attractions/index.php?bid=401&PageID=34733b1051f1f214b81e186cf9babc35
