گره چینی

گره چینی
از زمانهای گذشته چوب یکی از عناصر دائمی مورد استفاده در معماری ایران بوده است. موقعیت ویژه ای که چوب به عنوان یکی از مصالح ساختمانی دارد و تنوع انواع آن باعث شده است تا از این عنصر استفاده‌های بسیاری شود که از پوشش پشت بام‌ها گرفته تا قالب‌های تزئینی، پنجره‌ها و ساخت اشیای فلزی، چوب مورد استفاده قرار گیرد.
هنرمندان با ذوق و خلاق ایرانی در جهت زیباتر شدن بناها و ساختمانها توانسته اند آثاری خلق کنند که هر کدام به عنوان هنری مجزا مورد توجه قرار گیرد که منبت، خاتم، معرق، گره چینی، مشبک، قواره بری و .
. . از آن جمله اند.
تاریخچه کلی و تاریخچه موجود در قزوین از سابقه گره چینی و مشبک در ایران اطلاع دقیقی در دست نیست. برخی از پژوهشگران احتمال داده اند استفاده از این هنر چه در حالت آلت و لغت از دوران خلفای عباسی شروع شده و در قرن 6 تا 8 هجری در مصر و سوریه متداول شده است؛ و از همان زمان به ایران رسیده است.
از این سبک کار معمولاً در ساخت درهای اماکن مقدسه، مقابر، منابر، و از مشبک در پنجره‌های منازل، کاخ‌ها ...مشاهده کامل متن و نرده‌ها استفاده می‌شده است.
واژه‌ی پنجره به معنای دریچه‌ی مشبک احتمالاً از قرن چهارم به بعد وارد زبان فارسی شده است که ظاهراً بعدها معنایی عام پیدا کرده و به هر نوع دریچه اعم از مشبک و غیر مشبک و با هر نوع جنس اطلاق شده است.
در دوره‌ی زندیه و قاجاریه، پنجره به معنای دریچه‌های مشبک فلزی بکار رفته است. از ایران باستان پنجره ای باقی نمانده است تا بتوان چگونگی آن را دریافت. تنها می‌دانیم که به فرمان شاهان هخامنشی چوب‌های سخت را از راههای دور می‌آوردند که به احتمال قوی به مصرف در و پنجره می‌رسیده است.
افزون بر آن، از زر و سیم و عاج و وسایل تزئینی دیگر نیز در آرایش پنجره استفاده می‌شده است. با توجه به برخی شواهد، چارچوب پنجره‌های بکار رفته در بناهای تخت جمشید از تخته سنگهای یکپارچه تراشیده شده است.
در ایران پس از اسلام در تمامی دوره‌ها بناهایی متأثر از معماری ایرانی ساخته شده که در آنها پنجره‌های مشبک در دیوار، سقف و گنبدها بکار رفته است.
از آن جمله می‌توان به نور گیرهای مسجد تاری خانه و پنجره‌های مشبک بقعه‌ی شیخ صفی الدین اردبیلی و در قزوین می‌توان به در و پنجره مشبک در مساجد و حسینیه امینی‌ها و چهل ستون اشاره کرد.
در دوره‌های بعدی انواع خاصی از پنجره به نام ارسی، که نوعی پنجره چوبی رایج در دوره‌ی زندیه و قاجاریه بود پدید آمد، که از نظر هنری بسیار حائز اهمیت است.
ارسی نوعی پنجره چوبی دو لنگه است. درباره‌ی ریشة این واژه اختلاف نظر وجود دارد. اور به معنی بالاست و ارسی یعنی پنجره هایی با لنگه‌های بازشو بالا رونده.
این کلمه از ارو یا اروس (arus) گرفته شده و به معنای سفید و روشنایی است. و گفته اند که ارسی برگرفته از کلمه‌ی روس است. لنگه‌های این پنجره به جای حرکت بر حول پاشنه، در درون یک چارچوب به سمت بالا و پایین حرکت می‌کند.
ارسی غیر از چارچوب به سه قسمت آستانه، طبقه‌ی پایین یعنی لنگه‌های بازشونده، و قسمت بالا که منحنی کننده لنگه هاست تقسیم می‌شود.
قسمت بالا به صورت دو جداره ساخته می‌شود تا هنگامی که لنگه‌ها بالا کشیده می‌شوند در میان جداره‌ها پنهان شده منظره نامناسبی به اتاق ندهد. ارسی‌ها معمولاً یکی از اضلاع چهارگانه اتاق را تشکیل می‌داد و از کف اتاق تا سقف ادامه پیدا می‌کرد.
سطح پنجره‌های ارسی غالباً از شبکه‌های چوبی با نقشهای هندسی بسیار ظریف و زیبا به صورت گره سازی یا قواره بندی و با استفاده از قطعه‌های شیشه رنگی یا ساده ساخته می‌شد.
بنجامین در وصف این نوع پنجره در سفرنامه‌ی خود می‌نویسد: ایرانیان به جای آنکه برای اتاقهای خود به شیوه‌ی غربی چندین پنجره بسازند، همه را یک جا جمع کرده یک پنجره بزرگ یا در، که از سقف تا کف اتاق می‌رسد برای اتاق در نظر می‌گیرند و این پنجره بزرگ را با قابهای مختلف به سه یا چهار قسمت تقسیم می‌کنند و در هر قسمت با بکار بردن شیشه‌های رنگی کوچک، نمای خارجی و داخلی زیبای برای اتاق فراهم می‌آورند.
از جمله بناهای دارای ارسی که به کمک هنر قواره بری تزئین شده، می‌توان به ارگ کریمخان، خانه محتشم، بنای دیوانخانه و باغ دولت آباد در قزوین موزه چهل ستون، حسینیه‌ها و مسجد جامع اشاره کرد.
ابزار و تجهیزات
اره برقی، دستگاههای چند کاره که شامل رنده و اره و گندگی و خراطی است، اره‌های دستی کوچک، انواع سوهان‌های چوب ساب، سوهان‌های ظریف، گیره‌های رو میزی، چوب‌های جنگلی مثل راش، چنار و توسکا و .
. .
شیوة کار به این شکل است که ابتدا طرح در این هنر نسبت به مکان مورد نظر انتخاب و اندازه گیری می‌شود. در مراحلی از این کار می‌توان چوبها را توسط دستگاههای برقی انجام داد و مرحله نهایی که چفت و بست کردن گره‌ها بهم می‌باشد، باید با قرار دادن هر قطعه لای گیره با اره‌های دستی کوچک برش‌های کام و زبانه زده شود و با چیدن هر بند (قطعه) شیشه‌ی رنگین لای درزها قرار می‌گیرد وبعد ردیف بعدی گره چیده می‌شود.
کاربرد این هنر در خانه‌های قدیمی قزوین و بناهای مذهبی در پنجره‌ها و درها و در قسمتهای مختلف ارسی‌ها و داخل برخی شمسه‌های سقف مشاهده می‌شود.
روش کار
گره چینی اجرای گره‌های هندسی توسط چوب است .(گره‌ها تزئین معماری ایرانی هستندوبر اساس قاعده معینی که برای هر یک وجود دارد با استفاده از خطوط مستقیم شکل میگیرند و آلتهای گره را به وجود می‌آورند.) اجرای این هنر با مشخص کردن کلاف یا چهارچوبی که قرار است درون ان هنر گره چینی انجام گیرد اغاز میشود.چوب با توجه به طرح گره بصورت قطعه قطعه برش داده میشودو برای چفت کردن هر دو قطعه چوب به یکدیگر بدون استفاده از چسب و میخ از اتصالات کام و زبانه استفاده میشود.از چفت شدن همه قطعات در کنار هم فضاهای خالی ایجاد میشودکه کل گره رابصورت شبکه شبکه در میاورد.این فضا‌ها برای زیبائی بیشتر با شیشه‌های رنگی یا ائینه پر میشوند.
منبع :http://www.qchto.ir/?type=static&lang=1&id=93