بازار بزرگ قزوین

بازارها در ایران به‌عنوان مهم‌ترین محور ارتباطی، اقتصادی و اجتماعی علاوه بر داشتن فضاهای اقتصادی، به دارا بودن فضاهای فرهنگی و اجتماعی، مانند مساجد، مدرسه، خانقاه‌ها، زورخانه‌ها (ورزشگاه) و غیره در کنار آن نیز بی تفاوت نبوده است.که هر دو این مجموعه‌ها را در کنار هم می‌بینیم.
بازار قزوین یکی از این بازارها است.
تاریخچه بازار قزوین
در بخشی از دوره صفویه قزوین به‌عنوان پایتخت ایران بود که بازار در آن زمان رشد و توسعه یافت و طرح‌های قابل توجه مانند سرای سعدالسلطنه در همجواری بازار ایجاد شد که ارزش فوق‌العاده‌ای به آن داده است.
این بنا هنوز باقی است و یکی از نقاط گردشگری قزوین است. بازار قزوین در دوران قاجار با ایجاد کاروانسراها، سراها و تیمچه‌ها توسعه خود را ادامه و با قرار گرفتن شهر قزوین در محور ارتباطی پایتخت به غرب و شمال ایران این بازار موقعیت حساس و قابل توجهی را در اقتصاد کشور پیدا کرد.
بازار قزوین با ‎چهارده ...مشاهده کامل متن هکتار مساحت به سه ورودی اصلی، دو ورودی از خیابان امام خمینی (شمال) و یک ورودی از خیابان مولوی (غرب) است که بر روی محور شمال و جنوب قرار گرفته است.
این ورودی‌ها هنوز هم برقرار است. هم اکنون ورودی‌های دیگری از شرق و جنوب به این بازار ایجاد شده است.
گفته می‌شود بازار قزوین سابقه تاریخی هزار ساله دارد. این بازار در طول 9 قرن یک جابه‌جایی از جنوب به شمال داشته است. در این جابه‌جایی مسجد جامع کاملاً از بافت بازار جدا شده است و هم اکنون ارتباطی بین بازار و مسجد جامع مشاهده نمی‌شود.
ناصر خسرو از رونق و گستردگی بازار دوره سلجوقی قزوین یاد کرده است که به فراوانی سراها و تیمچه‌ها و مراکز داد و ستد شهر اشاره می‌کند. با اینکه تعداد زیادی از این بازارها تخریب شده و اثری از آنها باقی نمانده است هنوز مجموعه‌های زیبا و استواری در بازار قزوین و حاشیه آن وجود دارد که روزگار گذشته را به یاد می‌آورد و دارای جاذبه‌های گردشگری است.
این بازار در گذشته راسته‌ها و بازارچه‌های داشت که اکنون تعداد زیادی از آنها از بین رفته‌اند. معماری فعلی بازار قزوین در زمان صفویه شکل گرفت و شباهت زیادی به معماری بازارهای اصفهان، شیراز دارد.
اسامی برخی بازارهای قزوین که در کتاب بناهای تاریخی این شهر آمده شامل بازارهای آهنگران، علاقه‌بندها، بزازها، بلورفروش‌ها، پالاندوزها، پوست فروشان، پنبه فروش‌ها، چیتگرها، خراط‌ها، حلبی سازها، زرگرها، ریسمان سنج، علاف‌ها (علاف راسته)، عطارها، کهنه فروش‌ها، مسگرها، گیوکش‌ها، نجارها و زنانه بازار را شامل می‌شده است.
بازارچه‌های آقا، آقا کبیر، معصوم، استاد علی نجار، باغشاه، مسجد ملاجعفر، حاج ادریس، حاج حسنعلی نیا، حاج شیخ، حاج محمدابراهیم، حاج محمدحسین جدید،حاج محمد رحیم، حاج میرحسن، بازارچه خیابان، زعفرانیه، صمدیه، کدخدا، گذر شیخ آباد، میدانگاه، سعدالسلطنه از بازارچه‌های مشهور شهر قزوین در گذشته بوده‌اند.
مجموعه بازار قزوین با معماری جالب و قدیمی، از مکان‌های دیدنی شهر قزوین است. این بنا در دوره صفویه ساخته شد اما تکمیل این بنا منوط به دوران قاجاریه بود.
بازار در گذشته شامل مراکز تجاری چون سراها، مراکز فرهنگی - مذهبی مانند مدارس، مساجد و فضاهای خدماتی نظیر گرمابه و آب انبار بوده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های بازار قزوین وسعت زیاد آن و ترکیب معماری آن می‌باشد که ورودی‌های مختلف این بنا را به متصل کرده و فضاهای بسیار باشکوهی را ایجاد کرده است.
در دوره صفویه بازارها وسعت یافته‌اند و هر بازار به صنفی خاص اختصاص داشته است. درگذر هر یک از این بازارها مسجد، حمام، سراها، تیمچه‌ها و قیصریه‌ای وجود داشته است که از آن میان، تیمچه‌ها مرکز تجارت و قیصریه محل صنعتگران بوده است.
قیصریه قزوین با طاق‌های آجری و ارتفاع بسیار زیاد از بخش‌هایی از بازار قزوین است که به جای مانده است. این بازار دارای چهار در می‌باشد: درِ شمالی به تیمچه سرباز؛ درِ جنوبی به تیمچه سرپوشیده، درِ شرقی به سرای وزیر و درِ غربی به چهارسوق کوچکی متصل می‌شود.
مهم‌ترین فضاهای بازار قزوین عبارتند از: مسجدالنبی (مسجد شاه)، سرای سعدالسلطنه، سرای وزیر، سرای حاج رضا، سرای رضوی (سرای شاه)، سرای خوشنویسان، تیمچه سرباز، تیمچه سرپوشیده، تیمچه حاج سید کاظم، تیمچه درویش مهدی و تیمچه حاج محمد تقی که در زیر به آنها بیشتر اشاره شده است.
سرای سعدالسلطنه: این سرا به دستور سعد السلطنه حاکم وقت قاجاریه قزوین ساخته شد. ارزشمند‌ترین قسمت این بنا، چهار سوق آن است که از تقاطع قایم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده ای قرار دارد .
چهار طرف گنبد را، چهار نیم گنبد با رسمی بندی و نورگیر فرا گرفته‌اند که فضا را بزرگتر نشان می‌دهند. سرای سعدالسلطنه با وسعتی نزدیک به 2.6 هکتار یکی از بزرگ‌ترین سراهای تجاری ایران است.
سرای وزیر: این سرا رو به روی در شرقی راسته قیصریه قرار دارد . هشتی ورودی آن ، دارای حجره هایی با طاق‌های کاشیکاری است و بر فراز فضای مرکزی ورودی آن، گنبدی آجری قرار دارد و یک نورگیر به قطر تقریبی یک متر روشنایی آن را تأمین می‌کند.
این بنا دارای حیاطی وسیع است و دور تا دور آن را حجره هایی در دو طبقه فرا گرفته اند. این حجره‌ها روی صُفه‌ای با ارتفاع یک متر از سطح زمین قرار دارند.
طرح سرا، چهار ایوانه و ضلع شرقی آن هم اکنون فاقد ایوان است.
تمامی حجره‌ها دارای طاق جناغی و اکثر آنها در طبقه دوم، دارای ارسی (نوعی در قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می‌شده است.) نیز هستند و لچکی ( طرحی به شکل سه گوش ) طاق‌های حجره‌ها ، دارای کاشی کاری در طرح‌ها و نقوش مختلف چون مجلس شکار شیر و پرنده ، طرح‌های اسلیمی و کتابی ، اسب ، خورشید و انسان بال دار است.
سرای حاج رضا: این سرا دارای حیاطی بزرگ است و حجره‌ها و اتاق‌ها، گرداگرد حیاط آن در دو طبقه ساخته شده‌اند. ورودی کاروانسرا در سمت غربی آن قرار دارد و با طاق‌ها ی زیبایی که در بنای آن به کار رفته است، به صورت یک تیمچه سر پوشیده به نظر می‌رسد.
این بنا در گذشته بیشتر در دست بازرگانان تبریزی و قفقازی بود. این سرا از جانب شمال به بازارچه وزیر متصل است. طاق‌های حجره‌ها و طاق نمای ایوان آن ، دارای قوس جناغی و کاشی کاری در زمینه آجری است.
سرای رضوی: بنای کاروانسرای رضوی بنا بر گفته‌های مختلف ، متعلق به عصر سلطنت شاه تهماسب صفوی یا عهد سلطنت فتحعلی شاه قاجار است. این سرا به صورت دو ایوانی ساخته شده و مجموعه‌ی حجره‌ها در دوطبقه گرداگرد حیاط مستطیل شکل آن را فرا گرفته اند.
حجره‌های موجود در زوایه اضلاع، به صورت سه گوش ساخته شده وطاق نماهایی با عمق و عرض بیشتر دارند و در لچکی سقف طاق نمای آنها، تزیینات آجرکاری به شیوه حصیری دیده می‌شود.
هشتی مرکزی ایوان غربی که با در بزرگی به بازار بزازها متصل می‌شود، دارای گنبدی آجری با کاشیکاری زیبا است. این سرا در گذشته به صورت کاروانسرا بود و از آن به عنوان بارانداز کاروانیان و شترخان (کاروانسرایی که مخصوص شتران بود) آن برای چهارپایان آن‌ها استفاده می‌شد.
تیمچه سرباز: بنای دو طبقه تیمچه سرباز در شمال قیصریه قرار دارد. درِ ورودی این تیمچه دارای قوس کلیل است. لچکی‌های طاق‌نمای حجره‌های آن با کاشی‌های زرد و صورتی که نمایشگر صحنه‌های شکار، گل و بوته و پرندگان اند، تزئین گردیده‌اند.
درها نیز دارای اُرُسی‌های چوبی بسیار زیبایی می‌باشند.
تیمچه سرپوشیده: این تیمچه در جنوب قیصریه قرار گرفته است و روی آن با سقفی پوشیده شده است. این تیمچه بنایی است دو طبقه که حجره‌های آن محل کار بازرگانان و تاجران قزوین است.
تیمچه حاج‌سیدکاظم: در میان بازار، روبه‌روی راسته سراج‌ها، تیمچه سرپوشیده کوچکی قرار دارد که تعدادی از بازرگانان از جمله خودِ «حاج‌سید‌کاظم چرم‌فروش» در آن تجارت می‌کرده‌اند.
هم‌اکنون، این تیمچه مرکز چرم‌فروشی و بار فروشی است.
تیمچه رضوی: این تیمچه به سرمایه «حاج سیدابوالقاسم رضوی اصفهانی» ساخته شده است. این شخص تجارتخانه خود را که در سرای سعادت بازار قزوین بود، به اینجا انتقال داده بود و انحصاراً از این تیمچه استفاده می‌کرد.
اکنون این تیمچه در دست بازماندگان اوست و به چوب فروشی تبدیل شده است.
تیمچه درویش‌مهدی: این تیمچه در میان چهارسوق بزرگ و حمام جلودار، و در برابر درِ جنوبی سرای ضرابخانه واقع شده است. این تیمچه قبلاً جایگاه شاهین‌سازها بود، ولی در حال حاضر بار فروشی است.
تیمچه حاج‌محمدتقی: این تیمچه که بانی آن «حاج‌محمد‌تقی یزدی» بوده است، در بازار آهنگرها واقع شده است و در حال حاضر بارفروشی است.

منبع :
http://qazvin.irib.ir/
http://www.islamicartz.com/
http://www.hamshahrionline.ir/