مجموعه باغ صفوی

آدرس : قزوین، خیابان سپه
مجموعه باغ صفوی که به باغ سعادت آباد، باغ فرهنگی قزوین ، دولتخانه صفوی و یا ارگ تهماسبی نیز معروف است، در مرکز شهر قزوین با مساحتی بالغ بر ۶ هکتار واقع شده است، دولتخانه صفوی و یا باغ فرهنگی قزوین از ساختمان عالی‌قاپو در شمال خیابان سپه آغاز شده و در انتها به محوطه عمارت چهلستون اتصال می‌یابد و در طول مسیر خود با گذشتن از چندین حیاط و محوطه باز، امکان بازدید از آثار و بقایای به‌جا مانده از دوره‌های مختلف (صفوی، افشاریه، زندیه و قاجاریه) را میتوانید مشاهده نمایید.
مجموعه باغ صفوی اثری است مربوط به دوره صفوی - دوره قاجار که در زمان پایتخت بودن قزوین در عهد صفویه بنا گردید. شاه طهماسب اول صفوی پس از خریدن اراضی زنگیاباد (محوطه سبزه میدان و باغ موزه و فضاهای میان خیابان‌های شرقی، غربی و جنوبی تا ابتدای خیابان سپه) دولتخانه صفوی جدیدرا ساخت و امرا و اشراف را دستور داد تا منازلی در دوسوی خیابان بسازند ...مشاهده کامل متن و این منطقه را جعفر آباد با لقب "باب جنت" نامید.
شهر قزوین در عصر صفویان، به علت قرارگیری بر سر راه جاده ابریشم و شرایط جغرافیایی و سیاسی آن زمان، حایز اهمیت شد و تا مدتی عنوان پایتختی صفویان را نصیب خود کرد که سبب شد تا بناها و عمارتهایی با شکوه در این شهر بنا شود و مجموعه باغ صفوی از آن جمله است.
این مجموعه به دستور شاه طهماسب و پس از استقرار در قزوین ساخته شد؛ شاه طهماسب اول صفوی پس از خریدن اراضی زنگیاباد (محوطه سبزه میدان و باغ موزه و فضاهای میان خیابان‌های شرقی، غربی و جنوبی تا ابتدای خیابان سپه)، معماران برجسته ایران را گرد هم جمع نمود و باغی را طراحی کردند که باغ صفوی نام گرفت و دولتخانه صفوی جدیدرا بنا نمود.
وی امرا و اشراف را دستور داد تا منازلی در دوسوی خیابان بسازند و این منطقه را جعفر آباد با لقب "باب جنت" نامید. بنا بر دستور شاه، عمارتی نیز، بنا به خواست شاه، در آن بنا شد و کاخ چهل ستون یا عمارت کلاه فرنگی نام گرفت.
به طور کلی این مجموعه از چند بنا تشکیل شده است که اکثرا تخریب شده‌اند و تعدادی از آنها در حال حاضر در دست مرمت هستند. محدوده اصلی باغ دارای ۷ در وروردی بوده است که فقط یک در از آنها به نام سردر عالی قاپو باقی مانده است.
محل دقیق باغ را به علت تخریب و ساخت و سازهای اطراف نمی‌توان تعیین کرد. در حال حاضر، محوطه محصور خیابانهای هلال احمر و پیغمبریه را باغ صفوی می‌نامند.
سازمان میراث فرهنگی در صدد است بناهایی را که به حریم باغ تجاوز کرده‌اند و باعث تخریب و نابودی تدریجی این مجموعه گشته‌اند، خریداری کرده و این مجموعه را بازسازی نماید.
در حال حاضر مدرسه‌هایی که بین عمارت پهلوی و گراند هتل (دو بنا از این باغ) واقع شده‌اند خریداری شده است.
مجموعه باغ صفویه از چندین بخش تشکیل شده است:
1- سر در عالی قاپو
2- عمارت نادری
3- عمارت پهلوی و عمارت قاجاری
4- گراند هتل
5- کاخ چهلستون
6- موزه قزوین
7- بقعه پیغمبریه
8- مدرسه امید
سردر عالی قاپو : این بنا سردر یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان بوده است و در اصلی جنوبی است که به خیابان و میدان شاه باز می‌شده و تنها در از این مجموعه است که اکنون به یادگار مانده است.
این بنا نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شده و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافته است. بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از علی‌رضا عباسی - خوشنویس معروف عهد صفوی - جلوه‌گر است که مضمون آن، تقدس و تکریم شاهان و آرزوی نابودی دشمنان آنهاست.
متاسفانه تزیینات سردر مخصوصا نقاشی‌ها و دیگر تزیینات هشتی آن بطور کل تخریب شده‌اند و در حال حاضر تنها کاشیکاریهای معرق را در ورودی سر در:بالای قوس؛ به عنوان ازاره در پایین بنا؛ و در ردیفی در بدنه بنا که خطی روی آن نوشته شده است می‌بینیم.
سردر عالی قاپو قبل از انقلاب، جایگاه شهربانی و سپس در اختیار نیروی انتظامی بود، اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفته و به منظور احیای دولتخانه صفوی در حال مرمت می‌باشد.
در دو سمت شرقی و غربی بنا نیز ساختمانهای دیگری قرار دارد. قسمت غربی را به عنوان چاپخانه تا سالهای اخیر استفاده می‌کرده‌اند که در ابتدا محل نگهداری ستوران بوده است.

اطلاعات کامل این بنای تاریخی را در عنوان سر در عالی قاپو مشاهده نمایید.
عمارت نادری : این بنای زیبا در سراسر ضلع غربی حیاط بسیار وسیعی که به نام قلعه بیگی مشهور بود قرار داشت. یعنی از سمت شمال به چهلستون و اداره پست و تلگراف و در جنوب تا انتهای دیوار سالن فعلی تربیت بدنی ادامه داشت.
در آغاز این ساختمان در زمان شاه تهماسب بنا گشته و یکی از قصور تابستانی شاهان صفویه بوده و برای پذیرایی میهمانان خارجی از آن استفاده می‌شده است. این بنا کاملا تخریب شده است و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، و تنها نقشه‌های موجود در میراث فرهنگی حاکی از وجود این بنا در قدیم است.
در مرداد ماه 1390 در بررسی‌های باستان‌شناسی و آواربرداری در ضلع شرقی مجموعه‌ی دولتخانه‌ی صفوی، ورودی عمارت «نادری» پیدا شد و بخشی از بنای کاملا ویران شده از زیر خاک درآمد.
اطلاعات کامل این بنای تاریخی را در عنوان عمارت نادری مشاهده نمایید.
عمارت پهلوی و عمارت قاجاری : این دو بنا که در کنار یکدیگر قرار دارند، در دوره متفاوت ساخته شده‌اند. عمارت قاجاری که دارای تزیینات و سرستونهای زیبایی است و در حال حاضر در حال مرمت و بازسازی است.
در جلوی این عمارت حوضی قرار دارد که فضای زیبایی را ایجاد کرده است. عمارت پهلوی، در زمان پهلوی ساخته شد و دارای تزیینات خاصی نمی‌باشد. این بنا در دو طبقه ساخته شده است.
بعدها هر دو بنا به عنوان شهربانی استفاده می‌شده است. طبقه پایین نقش بازداشتگاه را داشته است و طبقات فوقانی کاربرد اداری داشته‌اند. حیاط پشت این دو بنا نیز به عنوان حیاط زندان استفاده می‌شده است.
گراند هتل : گراند هتل از اولین نمونه‌های هتل به شیوه مدرن و اروپایی و دومین مهمانخانه قزوین است که در سال‌های پایانی دوره قاجاری و در حوالی سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ بنا گشت.
این هتل در زمینی به مساحت ۳۰۰۰ متر مربع و در سه طبقه، در شرق خیابان پیغمبریه و در قسمت غربی ارگ صفوی قزوین احداث شده که از جانب خیابان دو طبقه و از سمت حیاط دارای سه طبقه می‌باشد و این امر به دلیل اختلاف سطح باغ و خیابان است.
در مقابل این هتل سینمایی به نام گراند سینما وجود داشته است که در سال 1310 تاسیس گردید و اکنون اثری از آن نمی‌بینیم این سینما دوبار دچار سانحه آتش سوزی شد؛ بار اول آن را بازسازی کردند اما بار دوم که در سال 1356 آتش سوزی به وقوع پیوست، سینما به کلی از بین رفت.
اطلاعات کامل این بنای تاریخی را در عنوان گراند هتل مشاهده نمایید.
کاخ موزه چهلستون ( کلاه فرنگی ) : از آثار مهم دوره صفوی در قزوین عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی است که در وسط باغ بزرگی قرار دارد و تنها کوشک باقی مانده از مجموعه کاخ‌های سلطنتی روزگار شاه طهماسب است و در دور صفویه به کلاه فرنگی معروف بود و به دستور شاه طهماسب ساخته شد.
با توجه به عمارتهای تبریز، شاه دستور داد این بنا را نیز مزین به نقاشی کنند تا تداعی کننده کاخهای تبریز باشد. نقاشی‌های دیواری طبقه اول نمونه ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است.
تالار بزرگ طبقه دوم با ارسی‌های پنج چشمه ای در چهار جهت اصلی به محوطه غلام گردش بالا می‌پیوندد که دارای سقف بلندی از خنچه پوش بوده است. گفته اند بنای هشت بهشت اصفهان با گرته برداری از این اثر ساخته شده است.
عمارت کلاه‌فرنگی یا کاخ موزه چهلستون قزوین که در حال حاضر موزه خوشنویسی قزوین است، در سال 1337 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 389 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
اطلاعات کامل این بنای تاریخی را در عنوان کاخ موزه چهلستون مشاهده نمایید.
موزه قزوین : موزه قزوین در میدان آزادی (سبزه میدان ) و شرق مجموعه باغ صفوی قزوین قرار دارد و داری آثاری مربوط به دوران تاریخی، اسلامی و اشیا برجسته پیش از تاریخ از دشت قزوین و فلات مرکزی است.
اشیای این موزه به چند گروه تقسیم می‌شوند. برخی از این اشیاء که بیشتر ظروف سفالی و اشیای مفرغی است، به هزاره‌های سوم و اول پیش از میلاد تعلق دارند و درمعرض دید عموم قرار گرفته است.
اطلاعات کامل این بنای تاریخی را در عنوان موزه قزوین مشاهده نمایید.

بقعه پیغمبریه: بقعه پیغمبریه که به چهار انبیا نیز شناخته میشود در جانب شرقی خیابان پیغمبریه و جنب مدرسه و مسجد پیغمبریه در غرب بنای چهل ستون قرار دارد.
تاریخ ساخت بنا به دوران صفویه برمیگردد که در ادوار بعدی بازسازی و تکمیل شده و دارای تزئینات کاشیکاریها، پنجره‌های طاق نما و آینه کاری زیبایی در حرم میباشد و سردر ورودی حیاط کتیبه‌ای دارد به رنگ سفید بر روی کاشی لاجوردی متضمّن تاریخ اتمام بنا (۱۳۳۲) است، و بر سر در ورودی به مهتابی و ایوان مقابلِ بنا نیز دارای کتیبه‌ای است مشتمل بر نام پیغمبران ناشناخته مدفون در این بقعه است.
درباره بنای پیغمبریه و کسانی که در آن‌جا به خاک سپرده شده‌اند گفته‌ها و نوشته‌های فراوانی وجود دارد که در مجموع نشان دهنده قدمت این محل است، ولی تاریخ بنای کنونی از دوره صفویه پیشتر نمی‌رود و رافعی در تدوین و حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده در میان بقعه‌ها و مزارهای شهر، نامی از آن نبرده‌اند.تنها در کتیبه مدرسه پیغمبریه، بازمانده از دوره صفویه، با نام «مقام شریف» از آن یاد شده است.
گفته می‌شود آنان پیامبرانی هستند که مژده میلاد مسیح را از اورشلیم به سوی شرق آورده اند. از اسناد مـوقــو‌فات صفویه برمی آید که این مکان در پایان قرن یازدهم هجری زیارتگاهی مورد احترام بوده و باغ هــایی را بر آن وقـف کـرده اند.
این اثر در تاریخ ۷ آذر ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اطلاعات کامل این بنای تاریخی را در عنوان بقعه پیغمبریه مشاهده نمایید.
مدرسه امید : مدرسه امید اولین مدرسه نوین ساخته شده در قزوین میباشد که مربوط به دوره پهلوی است و خیابان سپه، جنب سر درعالی قاپو واقع شده است. در آبان ماه سال 1391، این مدرسه به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین معین گشت و با نام کتابخانه دکتر دبیر سیاقی و مرکز اسناد مدرسه امید نام‌گذاری شد.
اطلاعات کامل این بنای تاریخی را در عنوان مدرسه امید مشاهده نمایید.
مجموعه باغ صفوی یا دولتخانه صفوی بر اساس شواهد تاریخی و باغستان‌های سنتی قزوین، بازسازی می‌گردد که نقشه باغستان زمان شاه تهماسب (معروف به باغ سعادت)، از روی ابیات شاعر برجسته همان عصر عبدی بیک شیرازی تبیین شده است.
گشته دو سطح متقاطع دو چار/ چار خیابان ز دو سطح آشکار
فاصله‌ی نظم خیابان درو/ دیده‌ی عقل آمده حیران درو
شکل خیابان ز یمین و یسار/ حاشیه اش گشته بنقش و نگار
جوی ز هر سو شده زنجیره اش/ دیده ادراک شده خیره اش
پهلوی هم عرعرو بید و چنار/ سایه فکن بر گل نازک عذار
از در این روضه جنه نشان / تا بسر حوض خیابان کشان
راست رهی از پی کسب کمال/ آمده از قبله بحد شمال
تا بسر حوض خطی مستقیم/ کرده بعرضش خط دیگر دو نیم
گشته خیابان دگر زان عیان / ازحد مغرب سوی مشرق کشان
در وسط باغ به وضعی سعید/ گشته یکی سطح مربع پدید
قایمه تاک سر افراخته/ سایه به هر کنج وی انداخته

منابع:
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://www.qchto.ir
http://www.farsnews.com/
http://www.4anbia.ir/index.html
http://www.noormags.com
http://chtn.ir/Default.aspx
http://www.qazvin.info
http://www.qazvin.ir