آرامگاه نادرشاه

آرامگاه نادرشاه بنایی است در مجموعه باغ موزه نادری در شهر مشهد که به یادبود نادرشاه افشار در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توسط هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده‌است.
انجمن آثار ملی طرح مقبره نادر شاه افشار را در اسفند ماه 1333 به مسابقه گذارد. در مرداد ماه 1334 طرح هوشنگ سیحون برنده مسابقه اعلام شد و طرح در شورای هنرهای زیبای دانشگاه تهران تایید و برای ساخت به انجمن آثار ملی معرفی گردید.
همزمان با ساخت مقبره طرح مجسمه نادر شاه به استاد ابوالحسن صدیقی سفارش داده شد و وی موظف شد مجسمه نادر شاه سوار بر اسب را در محل مشخص شده در طرح سیحون نصب کند.
انجمن آثار ملی، در مهر 1335 عملیات ساختمانی بنای آرامگاه نادر و عمارت فرعی و محوطه سازی آن را به شرکت ساختمانی کا.ژ.ت واگذار کرد که بنای آرامگاه از قسمت مرکزی یعنی محل تدفین نادر شاه و دو تالار موزه به نام موزه اسلحه دوره‌های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادر شاه تشکیل شده است.
سیحون در مورد ایده اصلی طرح مقبره نادر می‌نویسد :
"بنای یادبود دیگر ساختمان آرامگاه نادر شاه است ...مشاهده کامل متن در مشهد، شامل تالار مقبره دو موزه یکی برای جنگ افزار زمان نادر و یکی جهت اسلحه زمان قبل از نادر و برج مرتفعی برای برپا کردن مجموعه مجسمه نادر سوار بر اسب و قزلباشها که اشاره به سپاهیان نادر است."
نادر شاه در هنگام حیات خود دستور ساخت آرامگاهی کوچک در بالا خیابان مشهد داد. این آرامگاه کوچک در سال ۱۱۴۵ هجری قمری در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام ضا از خشت و گل ساخته شد.
قوام‌السلطنه در اواخر عهد قاجار (۱۲۹۶ خورشیدی) در محل یکی از مقابر ویران شده نادری، آرامگاه جدیدی برای وی ساخت و استخوانهای او را از تهران به مقبره مزبور حمل کردند.
بنای جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا این که انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره ساخته قوام‌السلطنه ساخته شود.
این کار از سال ۱۳۳۶ شروع و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید.
این موزه هم اکنون تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی اداره می‌شود. در اواخر سال ۱۳۸۶ باغ موزه نادری که بر اساس طرح نوین بهسازی مورد بازنگری و تعمیرات در فضاهای داخلی قرار گرفته بود پس از ۶ ماه تعطیلی دوباره بازگشایی شد.
مساحت کلی آرامگاه و باغ حدود 14 هزار متر مربع است. باغ از چهار طرف به چهار خیابان متصل است و دیواری با سنگ گرانیت و با تلفیق نرده‌های آهنی به نقش تبرزین دور مقبره کشیده شده است.بنای اصلی آرامگاه به مساحت 12 هزار متر مربع سه ایوان شرقی جنوبی و غربی متصل به یکدیگر و سه راهرو و پله دارد .اصل بنا چهار قسمت دارد :تالاری به طول و عرض 5/15 در 4/8 متر که هفت پنجره بزرگ به طرف جنوب دارد .فضای اصلی مقبره 15 در 15 متر و دو طرف آن به عرض تقریبی 4 متر و ارتفاع 5/2 متر است.16 ستون یکپارچه سنگی به ارتفاع 26/2 متر در اطراف مقبره قرار دارد .سقف مقبره بیش از 6 متر ارتفاع دارد .قبر نادر در گوشه آن قرار گرفته و دیوار اطراف مقبره ا ز مرمر قرمز رنگ ساخته شده است .قسمت سوم برجی است که در زاویه شمال شرقی بنای اصلی قرار گرفته و با دو ستون سنگی یکپارچه به ارتفاع 09/4 متر به بنای اصلی اتصال دارد .ارتفاع برج 5/12 متر و طول و عرض پایین آن 5/9 در 5/5 متر و بالای آن به طول و عرض متوسط 8/4 متر است.
این ساختمان بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث طراحی شده است و طرح راهنما مبنای آنرا تشکیل می‌دهد که 42 سال پیش در مشهد و کلا از سنگ خارا ی مشهد با قطعات بزرگ جهت اشاره به صلابت و عظمت نادر شاه به وجود آمده است.
تالار آرامگاه به شکل مربع از دو دیوار قرمز رنگ سنگی بسته و دو قسمت ستون بندی باز تشکیل شده است که سنگ مزار نادر در گوشه این مربع در پناه دو دیوار جا دارد و به طرف بیرون نگاه میکند.
این زاویه و پناه و باز بودن تالار حالت صحنه جنگ و دفاع و حمله را تداعی می‌کند. رنگ قرمز دو دیوار به مفهوم جنگ است و برجستگیهای با ابعاد متفاوت سنگی که از دو دیوار بیرون آمده اند نبردهای مختلف نادر را نشان میدهد.
ستونهای اطراف تالار از نقشه مربعهای قاعده و بالای ستون به ترتیبی که 45 درجه نسبت به هم چرخش دارند طرح شده که در نتیجه 8 مثلث با چهار قاعده در بالا و چهار قاعده در پایین نشانه ای از کلاه نادر است.
شانزده عدد آنها به ارتفاع 26/2 متر و دو تای دیگر به ارتفاع متجاوز از 4 متر یک پارچه از سنگ خارا تراشیده شده اند. در قسمت نمای ورودی طرف چپ یک بدنه موزه بزرگ است و سمت راست پایه برج مانند مجسمه‌ها قرار دارد که یک قرنیز سنگی عظیم ضمن پوشش ورودی اصلی این دو را به هم وصل می‌کند برج پایه و مجموعه مجسمه با هم طرح شدهاند به ترتیبی که حالت دینامیک و حمله و یورش را مجسم می‌کنند و نیز نامبرده از طرف برج مجسمه به طرف موزه حرکت صعودی دارد که همچنین به تبعیت از مجموعه برج و مجسمه‌ها حالت دینامیک و جهشی جنگ را تداعی می‌کند.
ابتکار این قرنیز دراین است که در پوشش مابین دو ستون تکنیک ساده شده و مدرن طاقهای روی قدیم به کار رفته است .بدین معنی که آجر یا سنگ کلیدی یا تاج که بالای قوس تعبیه می‌شد و فشارهای طاق از اطراف آن به دو طرف یعنی پایه‌ها منتقل می‌شدند به یک قطعه سنگ مثلثی و بقیه به دو قطعه سنگ در طرفین خلاصه شده اند و طاق قوسی تبدیل به طاق مستقیم و تراز شده است .مثلث‌های کلیدی تمامی متساوی الاضلاع و بقیه نیز مثلث‌های قائم الزاویه هستند که در بالا به صورت مورب برش خورده اند همین طرز کار عینا در داخل تالار آرامگاه نیز عمل شده است.همچنین در نمای حد فاصل بین مجسمه و موزه کوچک مجموعه بنا طوری ساخته شده که به خصوص درنمای اصلی برجستگی نباشد یعنی ابزار کاری‌ها و تراش سنگها تماما از داخل باشد و این به منظور ایجاد قدرت تجسمی و تصویری بیشتر است .فقط در قسمت موزه کوچک 3 ناودان عظیم سنگی از متن بیرون آورده اند که بیشتر جنبه زیبایی دارند.
در نمای ورودی به طرف چپ نزدیک موزه بزرگ روی تراس یک حوضچه با سنگ آب یکپارچه از خارا ساخته شده است.
پوشش بنا تماما از بتن مسلح نمایا ن انجام شده است. درهای فلزی داخل برای موزه‌ها و فضای زیر برج و همچنین نرده‌های دور تا دور باغ شکل تبرزین نادر را تداعی می‌کنند.
برای طراحی باغ نیز از اشکال مربع و مثلث استفاده شده است. آبریزها و حوضها و جویبارها همه بر پایه باغ ایرانی طرح شده و در یک گوشه باغ بناهای فرعی برای تالارهای اجتماع و کتابخانه و سرویس و گلخانه در نظر گرفته شده که در حال هماهنگی با خود بنای آرامگاه میباشد.
مجموعه مجسمه‌ها توسط آقای ابوالحسن صدیقی در رم ساخته و برنز ریخته شده اند.
منابع:
http://fa.wikipedia.org/
http://www.mashhadsir.com/mashhad-attraction/item/131-tomb-of-nadir-shah-mashhad