پارک ملی خجیر

پارک ملی خجیر و پارک ملی سرخه حصار قسمتی از منطقه حفاظت شده جاجرود در منتهی الیه شرق تهران می‌باشند.
پارک ملی خجیر و پارک ملی سرخه حصار از قدیمی‌ترین مناطق حفاظت شده در جهان می‌باشند و مدیریتی یکپارچه دارند.
وجود مناظر بکر و طبیعی و تنوع زیستی مناسب، همچنین تاثیر بسیار بالای این منطقه در کاهش آلودگی هوای شهر تهران اهمیت این پارک‌های ملی را دو چندان می‌کند.
پس از انتخاب شهر تهران (1174) هجری بعنوان پایتخت کشور ایران ٬ اراضی واقع در شرق این شهر با عناوین منطقه قرق و شکارگاه مورد حفاظت قرار گرفتند .بدین اعتبار میتوان آنها را از قدیمی‌ترین مناطق تحت حفاظت در جهان تلقی نمود.پس از انقلاب اسلامی با تصویب شورای انقلاب اداره آن به سازمان حفاظت محیط زیست معمول گردیداین سازمان پس از انجام بررسیهای محدوده دارای قابلیتهای حفاظتی را مشتمل بر پارکهای ملی سرخه حصار و خجیر و منطقه حفاظت شده جاجرود با مساحت 55118 هکتار برگزید.حفاظت از این اندوختگاهها از سال 1361 طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست جنبه قانونی یافته است .پارک ملی سرخه حصار با مساحت 9168 هکتار در همسایگی با محدوده شرقی خدمات شهری تهران و پارک ملی خجیر با وسعتی معادل با 9971 هکتار در فاصله ای نه چندان دور از شرق پارک ملی سرخه حصار واقع گردیده انداین دو پارک که در دل منطقه حفاظت شده جاجرود جای گرفته اند از نادرترین و بکرترین اکوسیستم‌های طبیعی ،استپی ،بیشه ای کوهستانی کشور به حساب می‌اید.بر اساس مصوبه شماره 91 مورخ 21/6/61 شورایعالی حفاظت محیط زیست قسمتی از منطقه سرخه حصار که حدود و ثغور آن دقیقا" در مصوبه مذکور مشخص گردیده بعنوان پارک ملی اعلام که این مصوبه در آگهی روزنامه رسمی شماره 11023 مورخ 8/10/61 منتشر شده استکه منطقه سرخه حصار شامل پارک ملی سرخه حصار ،پارک ملی خجیر ،منطقه حفاظت شده جاجرود و ورجین میباشد.
پارک ملی خجیر همانند پارک ملی سرخه حصار در شرق تهران و در 45/35 الی 36/35 عرض شمالی و40/51 الی49/51 طول شرقی واقع شده و مساحت آن در حدود 10013 هکتار می‌باشد.
شاید باورش کمی سخت باشد ولی در بیخ گوش تهران و در انتهای اتوبان شلوغ و پر سر و صدای بابایی منطقه ای بسیار زیبا و البته حفاظت شده وجود دارد به نام پارک ملی خجیر.
اگر با مجوز سازمان محیط زیست وارد شوید احتمالا با گله‌های پر تعداد قوچ و میش و کل و بز و حتی تشی Hystrix indica و پایکا و شاید هم پلنگ!
پارک ملی خجیر از نزدیک‌ترین پارک‌های ملی همجوار کلان شهر تهران، است.
منطقه‌ای که از خیلی از نقاط آن ساختمان‌های شهر تهران و رودهن و بومهن دیده می‌شود و در شب نور چراغ‌ها و صدای یکنواخت ماشین‌ها با یک فرکانس ثابت جلب توجه می‌کند.
این منطقه شش تنفسی تهران محسوب می‌شود در حالی که خود به شدت مورد تهاجم انواع آلودگی‌های زندگی شهری از قبیل ساخت و ساز و آلودگی هوا و آلودگی صوتی و... قرار گرفته است.
خجیر منطقه‌ای است کوهستانی و تپه ماهوری با دامنه ارتفاعی 1300 تا 2100 متر در استان تهران که «جاجرود» در آن جاری است. این منطقه در سال 1361 با مساحتی برابر با 9971 هکتار به پارک ملی ارتقاء یافت.
تنوع بسیار زیاد پارک، ویژگی اصلی آن به شمار می‌رود. در روزگارانی نه چندان دور در اریبهشت ماه این منطقه از شقایق پر می‌شد، اما چیدن آنها توسط مردم و گردشگران، شرایط را به گونه‌ای تغییر داده است که امروز برای مشاهده چند گل شقایق باید مدتی را در پارک جستجو کنیم.
در واقع شقایق‌های خجیر جزو گل‌های وحشی خود رو هستند که متاسفانه به خاطر تخریب‌های انسانی دستخوش تغییرات بسیاری شده اند.
این منطقه از نظر آب و هوایی جزو اقلیم‌های سرد به شمار وی رود و در چهار اشکوب تقسیم بندی می‌شود.
۱- اقلیم خشک و سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از ۲- تا ۲/۴ درجه بر حسب ارتفاع تغییر می‌کند) که مرز ارتفاعی این اقلیم ۱۵۳۰ متر است.
۲- اقلیم نیمه خشک و سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از ۲/۴- تا ۸/۵- درجه متغیر است) که این اقلیم در ارتفاعات بین ۱۵۳۰ تا ۱۷۴۴ متر واقع است.
۳- اقلیم نیمه مرطوب سرد (میانگین حداقل دمای روزانه در سردترین ماه سال از ۸/۵ تا ۷- درجه تغییر می‌کند) که این اقلیم در ارتفاعات بین ۱۷۴۴ تا ۱۹۰۴ متر واقع است.
۴-اقلیم ارتفاعات فوقانی که این اقلیم در ارتفاعات بالاتر از ۱۹۰۴ متری قرار دارد. جهت وزش چیره باد، جهت جنوب غربی و غربی است و از نظر شدت‌، شمال و شمال شرقی است‌.
بیشترین میزان وزش باد نیز در فصل بهار اتفاق می‌افتد.
بارندگی در پارک ملی خجیر و سرخه حصار بیشتر ناشی از جریان‌های غربی و مدیترانه ای است که نزدیک به ۸ ماه از سال، از اوایل پاییز تا نیمه‌های بهار، به تناوب منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
منابع آبی در پارک ملی خجیر عبارتند از: رودخانه جاجرود که پس از عبور از سد لتیان در پارک جریان دارد. همچنین چشمه‌ها که آبدهی بیشتری نسبت به پارک ملی سرخه حصار دارند.
ازچشمه‌های مهم این منطقه می‌توان به چشمه باغ انگوری، باغ اناری، دره چنار، سنگ بندی، باغشاه، نایب علی و سیدرضا اشاره کرد. کم باران‌ترین ناحیه پارک ملی خجیر دره مرکزی آن است که بارندگی آن از ۳۰۰ میلیمتر کمتر و از ۲۷۵ میلیمتر بیشتر است.
پارک ملی خجیر از نظر زمین شناسی و ژئومورفولوژی وضعیت بسیار پیچیده ای دارد. یک واحد شامل تشکیلات آبرفتی حاوی سنگ‌های کنگولومرا، ماسه سنگ، مارنهای ماسه سنگی همراه با گچ آهن دار و بخش هایی از منطقه حاوی توده‌های آتشفشانی نظیر آندزیت و ریولیت است.
بررسی خاک به طور عمده می‌تواند در تعیین زیستگاههای مناسب برای برخی از گونه‌های جانوری حیات وحش دارای اهمیت بسیار باشد. در این منطقه خاک‌ها جوان و کم تحول یافته اند و به علت تراکم بیشتر پوشش گیاهی و ملایم بودن شرایط اقلیمی غنی‌تر از پارک ملی سرخه حصار می‌باشد.
براین اساس خاک‌های پارک ملی خجیر در هفت تیپ ۱- تیپ سرو کوه ۲- تیپ بیدک ۳- تیپ باغشاه ۴- تیپ اصلان ۵- تیپ فیروزه ۶- تیپ کافرهومند-میدانک ۷- تیپ جاجرود قرار می‌گیرد.
پارک‌های ملی خجیر، سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود بوسیله پاسگاه‌های محیط بانی باغ شاد، جاجرود، ماملو، قصرفیروزه و توچال تحت حفاظت قرار دارند.
پوشش گیاهی:
در پارک ملی خجیر ۳۵ جامعه گیاهی متشکل از جوامع طبیعی، نیمه طبیعی، فرنگی و زراعی وجود دارند. علاوه بر این گونه‌های نادری نظیر زیره سیاه در پارک ملی خجیر دیده می‌شود.
از گونه‌های دارویی، صنعتی و خوراکی مشخص پارک ملی خجیر می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد: بابونه، سیرش زرین، باریحه، ریواس، پیاز صورتی، جاشیر کوتوله، بادیان کوهی، زیره سیاه، شنگ، تلخ بیان، شیر خشت و پیچک قندرونی.
بخش دشتی باغشاد با ارتفاع ۱۴۲۰ متر شامل گیاهانی نظیر درمنه، انواع گون، چوبک و اسفند می‌باشد و اشکوب فوقانی کوهها دارای درختانی مانند بنه، بادام خارآلود، ارس و نسترن که اصولا تیپ پوشش گیاهی ارتفاعات بالای کوه منطقه است.
در پارک ملی خجیر انواع پرندگان و پستانداران زیست می‌کنند. جالب این که هنوز آهو در منطقه دیده می‌شود. بنا به اظهارات کارشناسان محیط زیست در منطقه غیر از قوچ و میش و کل و بز، پلنگ نیز وجود دارد.
نظر به پوشش گیاهی خوب منطقه یکی دیگر از ضربه‌هایی که به این منطقه جالب وارد می‌شود، آتش سوزی است که بیشترین عامل آن انداختن ته سیگار روشن توسط سرنشینان خودروهای عبوری داخل منطقه است.
پارک ملی خجیر همانند پارک ملی سرخه حصار در شرق تهران و در 45/35 تا 36/35 عرض شمالی و40/51 تا 49/51 طول شرقی واقع شده و مساحت آن در حدود 100هزار و 13 هکتار است.
پوشش گیاهی این پارک ملی، عبارتند از: بنه، بادام کوهی، ارس، داغداغان، چنار، سپیدار، پده، بید، زالزالک تبریزی، افرا، زبان گنجشک، عرعر، اقاقیا، کاج، تنگرس، تمشک، گز، شیشعان، روناس، زرشک، سوفورا، شیرخشت، سیاه تلو، دغدغک و ارمک.
گونه‌های شاخص جانوری:
پستانداران:
منابع آب کافی، پناهگاه زیاد، و پوشش گیاهی متناسب با نیاز گونه ها، مجموعا زیستگاه مناسبی در دو پارک ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود فراهم کرده است، به خصوص پارک ملی خجیر از جنبه‌های زیبا شناختی، بوم شناسی، ژنتیکی، آموزشی، گردشگری و اجتماعی- اقتصادی ارزش‌های بسیار مهم بوده بطوری که از بهترین زیستگاههای البرز مرکزی می‌باشد.
به علت قطع ارتباط با مناطق همجوار، این منطقه به صورت جزیره‌ای شده و پستانداران این منطقه را در رابطه با مهاجرت‌ها و جابجائی‌های عادی فصلی خود دچار مشکل نموده است.
تعداد گونه‌های جانوری موجود پارک ملی خجیر در هر یک از راسته‌ها به شرح زیر است‌:
۳ گونه از راسته حشره خواران Erinaceidae شامل: خارپشت اروپائی، حشره خور دورنگ‌، حشره خور دندان‌سفید
۵ گونه از راسته خفاش‌ها Chiropter شامل: خفاش بال‌سفید، خفاش سبیل‌دار، خفاش گوش موشی کوچک، خفاش گوش‌پهن، خفاش دم آزاد اروپائی
۱۶ گونه از راسته جوندگان Rodentia شامل: تشی، موش صحرائی، موش قهوه‌ای، موش سیاه، موش خانگی، موش ورامین، هامستر دم دراز، هامستر خاکستری، جرد ایرانی، جرد لیبی، ول آبزی، ول اجتماعی، ول معمولی، ول حفار افغانی، دوپای کوچک، دوپای ناشناخته
۱ گونه از راسته خرگوشها Lagomorpha شامل: خرگوش
۹ گونه از راسته گوشتخواران Carnivora شامل: گرگ، شغال، روباه معمولی، سمور، رودک، شنگ، کفتار، گربه وحشی، پلنگ
۴ گونه از راسته زوج سمان Artiodactyla شامل: گراز،کل و بز، قوچ و میش وحشی، آهو
پرندگان:
پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود به علت دارا بودن زیستگاههای مختلف اعم از رودخانه‌، کوهستان‌، استپ‌، دارستان‌، کشتزار، باغات و همچنین قرار گرفتن در مسیر مهاجرت تعداد زیادی از گونه‌های مهاجر از موقعیت بسیار خوبی جهت زندگی پرندگان برخوردار می‌باشد و به همین دلیل گونه‌‌های متنوعی ازپرندگان در زیستگاههای مختلف آن مشاهده می‌گردند.
در مجموع پرندگان پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود ۱۱۵ گونه بوده که ۲۲٫۶ درصد پرندگان ایران را تشکیل می‌دهد:
تعداد ۳۴ گونه بومی (۲۹٫۵ درصد) شامل پرندگانی از قبیل کبک معمولی (Alectoris chukar) و تیهو (Ammoperdix griseogularis)
تعداد ۳۰ گونه مهاجر زمستان‌گذران (۲۶درصد) پرندگانیی از قبیل اردک سرسبز (Anas platyrhynchos) خوتکا (Anas crecca) و نوک پهن (Anas clipeata)
تعداد ۴۱ گونه مهاجر تابستان گذران (۳۵٫۵ درصد) شامل پرندگان راسته Passeriformes از قبیل انواع زردپره (Emberiza) پری شاهرخ Oriolus oriolus و پرندگان دیگری مانند هدهد (Upupa epops) و سبز قبا (Coracias garrulus)
تعداد ۷ گونه عبوری (۶درصد) شامل بسیاری از اردک‌ها نظیر فیلوش (Anas acuta) گیلار (Anus penelope) و پرندگان شکاری مانند عقاب شاهیAquila) heliaca) از این‌گروه می‌باشند.
تعداد ۳ گونه رها شده از قفس (۲٫۵ درصد) این پرندگان که شامل طوطی طوق صورتی (Psittacala krameri)، بلبل خرما (Pycnonotus leucotis) و مینا (Acridotheres tristis) می‌باشند، بومی منطقه نبوده و توسط انسان از مکان‌های دیگر به تهران منتقل گردیده و رها شده‌اند.
تعداد این پرندگان روبه افزایش می‌باشد.
خزندگان:
در پارک‌های ملی خجیر، سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود تعداد ۲۷ گونه خزنده شناسائی گردیده‌اند که شامل ۹ گونه از راسته سوسمارها ۱۷ گونه از راسته مارها و یک گونه لاک پشت می‌باشد.
گونه شاخص خزنده منطقه بزمجه بیابانی تعیین گردیده است و البته در منطقه گونه‌های با اهمیت دیگری نظیر لاک پشت مهمیزدار غربی (‌Testudo graeca ibera) وجود دارد که علاوه بر اینکه حمایت شده می‌باشد در طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت IUCN نیز در طبقه آسیب پذیر قرار دارد.
از سایر گونه‌‌های با اهمیت دیگر از قبیل افعی البرزی (Vipera ursine)، افعی شاخدار، بزمجه دشتی در منطقه وجود دارند که در لیست اتحادیه جهانی حفاظت IUCN به عنوان گونه‌های در معرض خطر انقراض می‌باشند.
دوزیستان:
در پارک‌های ملی خجیر و سرخه حصار و منطقه حفاظت شده جاجرود دو گونه دوزیست بنام وزغ سبز (Bufo viridis) و قورباغه معمولیRama) (ridibunda زندگی می‌کنند.
ماهیان:
در این مناطق یک گونه غیربومی بنام قزل‌آلای رنگین‌کمان (Onchorynchus mykiss) و ۶ گونه بومی وجود دارد که عبارتند از: ماهیی سیاه گونه ( Capoeta damascinas )، ماهی سیاه گونه (Capoeta aculeta)، سس ماهی (Barbus sp)، سگ ماهی جویباری( Noemachilus sp) عروس ماهی (Leuciscus cephalus) ماهی کولی ( Alburnoides bipuntatus)
تا چندی قبل، یعنی پیش از آنکه وضعیت خجیر به مرحله بحرانی برسد، قرار بود که این پارک جنگلی تبدیل به اکوموزه ایران شود.
منظور از اکوموزه، یک سایت طبیعى زنده است که در آن، ماهیت و هویت بارز و ارزنده یک منطقه به نمایش گذاشته مى‌شود و جوامع محلى از طریق آن، میراث فرهنگى یا طبیعى خود را با هدف دستیابى به توسعه پایدار معرفى، مدیریت و حفاظت مى‌کنند.
اما این روزها پارک جنگلی خجیر که به دلیل نزدیکی به کلانشهر تهران در معرض آسیب‌های مختلف است، وضعیت چندان مساعدی ندارد. شکار غیرقانونی حیوانات این پارک، آتش سوزی و حتی کم توجهی مسئولانی که نقشه‌های راهسازی شان را وسط پارک جنگلی خجیر پیاده کرده اند، سلامت این جنگل را به خطر انداخته است.
برای دسترسی به پارک ملی خجیر باید به شرق تهران و محدوده سه راه تهرانپارس سری بزنید تا پارک‌های جنگلی خجیر و سرخه حصار را ببینید.
منطقه ای که شاید اگر امروز برای دیدنش اقدام نکنید، فردا با علفزار خشک و ساختمان‌های بدترکیبی مواجه شوید که به جای خجیر کنار خیابان جا خوش کرده اند!

منبع :http://www.hakimzadeh.blogfa.com/cat-1.aspx
http://www.iew.ir/1391/06/09/922