آدرس : مرکز قم - این مرقد از طرف شمال به میدان آستانه ، از شرق به خیابان آیت الله مرعشى نجفى و از جنوب به مسجد اعظم و خیابان موزه و از طرف غرب به مدرسه فیضیّه منتهى مى‌شود.
حضرت فاطمه معصومه (ع)، دختر موسی بن جعفر (هفتمین امام شیعه) و «نجمه» ، در شهر مدینه منوّره چشم به جهان گشود. حضرت در سال 201 هـ ق، یک سال پس از ورود امام رضا(ع) به مرو، با گروهى از برادران و برادرزادگان به سوى خراسان حرکت نمودند و چون این کاروان کوچک به حوالی ساوه رسید عدّه ای به دستور مأمون عبّاسى راه را بر آنان بستند و تقریباً اکثر مردان همراه کاروان را به شهادت رساندند.
حضرت معصومه(س) از شدّت رنج و تأثّر روحی بیمار گردید و بنا بر قولی حضرت را مسموم کردند. بیمارى حضرت، هفده روز ادامه یافت و سرانجام در روز دهم ربیع الثانى و «بنا بر قولى دوازدهم ربیع الثانى» سال ٢٠١ هجرى پیش از آن که دیدگان مبارکش به دیدار برادر روشن شود، در سن 28 سالگی دیده از جهان فروبست.
آرامگاه فاطمه معصومه در میان بقعه قرار گرفته و با کاشی‌های نفیس و زرفام (آغاز قرن هفتم پوشیده شده‌است. گرداگرد مرقد منور، دیواری قرار دارد که در سال ۹۵۰ بنا گردید و با کاشی معرق آراسته شد.
که اکنون این دیوار با ضریح مشبک از جنس نقره پوشیده شده‌است.
مرقد نیز براى اوّلین بار در سال 431 هـ ق با خشت‌های کاشى زیبا تزیین گردید، در سال 650 هـ ق پس از تجدید بناى بقعه و ساختمان آن، «امیرمظفّر احمدبن اسماعیل» بزرگ خاندان آل مظفّر، بزرگ‌ترین استاد کاشى ساز آن زمان «محمّدبن ابى طاهر کاشى قمى» را به کار ساخت و پرداخت کاشى هاى متنوّع مرقد گمارد که هشت سال به طول انجامید.
در سال ۱۳۷۷ شمسی مرقد مطهر به شکل جدید که آمیخته‌ای از کاشی و سنگ است.
ضریح : نخستین ضریح مرقد توسّط شاه طهماسب اوّل ساخته شد. این ضریح در سال 950 هـ ق در چهار طرف به صورت آجرى تزیین به کاشى هاى هفت و کتیبه‌های معرّق بنا شد و در اطراف آن روزنه هایى باز ایجاد گردید تا هم مرقد دیده شود و هم زائران بتوانند نذورات خود را در داخل ضریح بریزند.
در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره‌های موجود در خزانه ساخته شده بود به جای آن نصب گردید.
این ضریح چندین مرتبه تجدید بنا و اصلاح شد تا این که در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی به دستور تولیت آن زمان شکل ضریح را تغییر دادند و ضریحی را با شاهکارهای هنری ویژه‌ای به جای آن نصب نمودند که آن ضریح همچنان برفراز قبر فاطمه معصومه برقرار است و در اسفند ماه ۱۳۸۰ شمسی اصلاحات و تعمیرات جدید صورت گرفت.
تمام قسمت‌های نقره‌ای ضریح از نقره ۹۲ درصد با بهترین نوع از نقره ۱۰۰ درصد خالص ساخته شده است. چوب‌های زیر آن اعم از ستون و پایه به دست استادکاران اصفهانی ساخته و قلم‌زنی شده است.
اولین گنبدی که «پس از سایبان حصیری موسی بن خزرج» برفراز قبر فاطمه معصومه بنا شد، قبه‌ای برجی شکل بود که به همت زینب دختر امام جواد از مصالح آجر و سنگ و گچ در اواسط قرن سوم هجری ساخته شد.
پس از دفن بعضی از بانوان علوی در جوار فاطمه معصومه دو گنبد دیگر در کنار گنبد اول ساخته شد تا این که در سال ۴۴۷ هجری «میر ابوالفضل عراقی» به جای آن سه گنبد، گنبد مرتفعی که تمام قبور سادات و آن بانوان را فرا می‌گرفت ساخت.
نهایتاً همزمان با سلطنت فتحعلی شاه قاجار گنبد با خشت‌هایی طلایی تزیین شد که درسال ۱۳۸۰ به علت تخریب ظاهر گنبد، به همت تولیت حرم، خشت‌های طلایی سابق جمع‌آوری گردید و پس از بازسازی و تعمیرات اساسی که با هزینه‌ای بالغ بر ۲۵ میلیارد ریال بر روی گنبد صورت گرفت، مراسم پرده برداری از گنبد جدید در تاریخ ۶/۲/۱۳۸۴ هجری شمسی برگزار شد.
بناى حرم شامل ساختمان درونى آرامگاه، مرقد مطهّر و ضریح اطراف مرقد است. این بنا در گذشته فاقد ایوان و بیوتات و گلدسته بود. شاه بیگم دختر شاه اسماعیل اوّل صفوى در سال 930 هـ ق به مباشرت عمادبیک، بقعه حضرت را به صورت بنایى هشت پهلو با هشت صُفّه تجدید بنا کرد و دیوارها را با کاشى معرّق تزیین نمود و در جلو آن ایوانى با دو مناره بنا کرد و صحنى را با چند بقعه و چند ایوان طراحى کرد.
در دورة قاجاریه، حرم مطهّر شکوه و عظمت دوره صفویان را دوباره باز یافت. فتحعلى شاه، سطح حرم را با سنگ مرمر فرش کرد و آینه کاری دیوارهاى حرم نیز در روزگار او آغاز شد و در زمان محمّد شاه پایان یافت.
در رابطه با بنای کنونی باید گفت محدوده هاى نزدیک‌تر به ضریح مطهر را رواق مى گویند که هر یک اسامی خاصی دارند. رواق بالاسر محوطه اى است بین مسجد بالاسر تا ضریح مطهر که با آیینه کارى و گچ کارى هاى بسیار زیبا آراسته شده است.محوطه بین ایوان طلا و ضریح مطهر را رواق دارالحفاظ می‌گویند که خطبه شامگاهى خادمان در آن جا اجرا مى شود.
رواق آینه(شهید بهشتى) نیز دربخش زنانه و پایین پاى حضرت معصومه (س) واقع است و محل مخصوص زیارت بانوان است. محوطه بین مسجد طباطبایى تا ضریح مطهر را رواق پیش روگویند که محل برگزارى مراسم خطبه صبحگاهى و عرض ادب خادمان و مسؤولان آستانه مقدسه است.
در حرم حضرت بسیاری از علما و فضلا،شخصیت‌های علمی، پادشاهان و شاهزادگان صفوی و قاجار دفن گردیده اند.
منابع : masoumeh.com - wikipedia.org - tebyan.net
