عمارت و باغ اکبریه

آدرس : خراسان جنوبی، بیرجند، انتهای خیابان معلم، روستای اکبریه
باغ و عمارت اکبریه در در انتهای خیابان معلم، روستای اکبریه، واقع در استان خراسان جنوبی قرار گرفته است و یکی از بناهای تاریخی شهر بیرجند است. باغ اکبریه با وسعتی در حدود 45069 متر مربع با شماره 2326 در 20 خردادماه سال 1378 هـ.ش در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو نیز ثبت گردید.
باغ در بستری کوهستانی واقع شده و متشکل از 2 بنا است که قدیمی‎ترین آن ساختمانی متعلق به حشمت ا‎لدوله پدر ابراهیم شوکت‎الملک که تاریخ احداث آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجاریه (1364ـ1300‏‎ هـ .
ق) بر می‎گردد. بنای دیگری که در این مجموعه واقع است ساختمان تشریفات می‎باشد که توسط شوکت الملک بنیان شده است. این باغ به عنوان محل سکونت، پذیرایی و انجام امور دیوانی مورد استفاده قرار می‌گرفت به طوری که در لهجه محلی به (کلاته سرکار امیر) شهرت یافته است.
شوکت الملک یکی از زمین داران بزرگ در دوره قاجاریه بوده که روزگاری حاکمیت شهر بیرجند ...مشاهده کامل متن را برعهده داشته است.
بعد از درگذشت ابراهیم خان شوکت الملک، پسر وی اسدالله علم وزیر دربار شاه از این باغ بعنوان محل سکونت در برخی از ایام سال استفاده می‎کرد. بنای مزبور وقف آستان قدس رضوی شد و در سال 1371 در اختیار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت.
ساخت این مجموعه از اوایل دوره قاجار تا اواخر آن دوره و در چند مرحله انجام شده است. این مجموعه شامل چند عمارت است که قدیمی‎ترین آن مربوط به عمارت حشمت الملک در منتهی الیه شرقی، که شامل دو طبقه است می‎باشد.
طبقه همکف که دارای دو دالان و راهرو نسبتا طویل است و ارتباط میان سه بخش مهم مجموعه، یعنی باغ اصلی، باغ جنوبی و اصطبل را برقرار می‎کند.
عمارت مرکزی در جبهه غربی و با عملکرد تشریفات و پذیرایی از مهمانان که تقریبا به عنوان هسته مرکزی باغ به حساب می‎آید از تزیینات و چشم‎انداز بسیار عالی برخوردار است.
این کوشک در دو طبقه ساخته شده است که دارای تزیینات منبت، مشبک و نیز ارسی با شیشه‎های رنگی، تزیینات گچی با طرحهای اسلیمی و هندسی می‎باشد. وجود درختان بلند قامت کاج در دو طرف خیابان و نیز خیابانهای منتهی به خیابان اصلی عمارت مرکزی بر زیبایی و طراوات باغ و نمای آن افزوده است.
باغ جنوبی واقع در جبهه جنوبی و کوچکتر از باغ شمالی است.
این باغ بوسیله فضاهایی چون فضاهای خدماتی، عمارت مرکزی و دیواره غربی اصطبل احاطه شده است. یکی از عناصر مهم، استخر نسبتا بزرگ با طرح مربع است که بخش عمده فضای باغ را به خود اختصاص داده است.
استخر در وسط دارای سکویی مربع شکل است.
پایبندی به اصول معماری باغ در عین تنوع و تکثر در فرم پلان‌ها بازگوکننده ذوق و قریحه منحصر به فرد معمار آن است. فرم معماری آن ترکی با الهامی از معماری روسی است که تلفیق آن با معماری اسلامی، سبک معماری نوینی را نشان می‌دهد.
تزئینات آن شامل تالارآینه، میانخانه وگنبد عرقچین و تزئینات مقرنس، رسمی بندی می‌باشد. با توجه به کاربری اولیه بنا که به عنوان دارالحکومه مورد استفاده بوده است، باغ در گروه باغ‎های حکومتی قرار می‌گیرد.
انعکاس تصویر باغ در حوض مقابل عمارت و میان باغ، تایید ویژه‌ای بر حس چند بعدی فضا و بیان‌کننده این نکته است که باغ نه‌تنها در 4 جهت اصلی بلکه در جهت زمین و آسمان نیز گسترانیده شده است.
احداث باغ در زمین شیبدار، محصور بودن پیرامون باغ با دیوار، استفاده از خطوط راست در طراحی باغ، وجود عمارت در بلندترین قسمت باغ، استفاده از یک جوی دائم اصلی و چند جوی فرعی و روان ساختن آب به گونه‌ای که صدای آن به گوش آید (آب شیب‌ها)، وجود رابطه نزدیک با طبیعت و عدم وجود حد فاصل بین عمارت و باغ، وجود آبنما برای تامین آب و زیبایی چشم‌انداز در مقابل عمارت، استفاده از درخت‌های زیاد و سایه‌دار، اختصاص بیشترین قسمت باغ به کاشت درختان میوه و استفاده از انواع گل‌های زینتی و دارویی از دیگر خصوصیات برجسته باغ اکبریه برای ثبت جهانی آن در پرونده باغ ایرانی است.
درختان موجود در این باغ شامل کاج، انار و توت می‎باشد و گوشه‎هایی از باغ گلهای تاج خروس به چشم می‎خورد. از جبهه جنوبی این باغ ورودی به روستای اکبریه تعبیه شده است.
هم اکنون بخش‌های مختلف این باغ و عمارت مورد استفاده اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی است. بخش احداث شده در اوایل دوره قاجار، به عنوان کتابخانه و دانشکده هنر دانشگاه بیرجند فعال است.
از بخش مرکزی که در دوره قاجار احداث شده به عنوان موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استفاده می‌شود. بخش ساخته شده در دوره پهلوی کاربری اداری دارد و بالاخره دیگر بخش‌ها به سفره‌خانه و چایخانه سنتی اختصاص یافته است.
هم اکنون سفره خانه سنتی و سه گنجینه ارزشمند باستان شناسی ومردم شناسی، حیات وحش و.. برای بازدید کنندگان و مشتاقان آثار و یادگارهای تاریخی شهر کهن بیرجند دراین مجموعه گنجانده شده است. جهت دیدن اطلاعات کامل موزه‌های واقع در عمارت موزه رمدم شناسی بیرجند را در لیست جاذبه‌ها مشاهده نمایید.
منابع:
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://negahmedia.ir/media/show_pic/36704
http://www1.jamejamonline.ir/PaperText.aspx?newsnum=100849041656
http://birjandcity.blogfa.com/post/463