روستای خور

در فاصله 85 کیلومتری شمال غربی شهر بیرجند ،مرکز استان خراسان جنوبی در کرانه شمالی دشت لوت ،روستایی با خانه‌های کویری خودنمایی می‌کند به نام خور.در سبب نامگذاری آن بحث فراوان است،برخی گویند بدین سبب نام این روستا را خور نهاده اند که بر کرانه کویر است و نامی است که بر شهرها و آبادیهای حاشیه دریا و کویر می‌نهند،برخی روایت می‌کنند که در قدیم نام روستا شهر سبز بوده و در پی جنگی که در این روستا در می‌گیرد نام آن به خون و سپس خور تغییر پیدا می‌کندمحل روستا با توجه به سفالهایی که از زیر خاک بیرون می‌آید تغییرات اندکی داشته است.محل کنونی آن در دامنه کوههای آرک و بلنجیر قرار گرفته است.
ساکنان اولیه روستا با هوشمندی مکان آن را به گونه ای انتخاب کرده اند که آب مورد نیاز روستا که تا پیش از لوله کشی روستا از طریق قنات تامین می‌شده ،با شیب مناسبی از طرف کوههای شمال شرقی روستا به سوی روستا سرازیر شود.حوضه آبی قنات به اندازه مناسبی پهن و گسترده است وسبب شده آب آن حتی پس از چندین سال خشکسالی تغییر محسوسی نکند.آب قنات اضافه بر تامین آب نوشیدنی روستا زمینهای کشاورزی و باغهای روستا را نیز سیراب می‌نماید.
خانه‌های خشت و گلی و ردیف بادگیرها از آرایه‌های اصلی روستا می‌باشند ."گوده" که گودی ...مشاهده کامل متن پهن و نسبتا عمیقی است ،دور تا دور آبادی را در برگرفتهاست.گوده نتیجه سالیان دراز خاکبرداری و گودبرداری مردم روستا جهت حاصلخیز کردن زمینهای کشاورزی است.با فرارسیدن سرمای زمستان و باران و برف رودخانه‌های فصلی از دامنه کوههای آرک به راه افتاده و در پایان به گوده می‌ریزند.
پایگاه هوایی دوازدهم شکاری و کارخانه ذوب آهن درحال احداث از مهمترین شاخصه‌های تمدن جدید در اطراف خور می‌باشد.
راه آسفالته ای که بیرجند را به شهرهای غربی و مرکزی ایران وصل می‌کند از کنار روستا می‌گذرد.از مهمترین آثار تاریخی روستا می‌توان به آب انبار دوره صفوی ، قلعه ، سرای احمد بیک، قنات ، دالانه مدال(محمد دال ورباط قدیمی روستا اشاره کرد.
ویژگی بارز بافت روستا که آن را از بقیه روستاهای دور و بر متمایز می‌کند،بافت فشرده و بادگیرهای پشت سرهم و کوچه‌های راسته و عمود بر هم که در تابستان سایه میسازدو در زمستان از هجوم بادهای سرد و گزنده جلوگیری می‌کند.
موقعیت و تاریخچه
روستای خور از توابع بخش خوسف شهرستان بیرجند، این روستا از شمال غربی به روستاهای سروآباد و نوغاب، از شرق به پاسگاه خور و مزرعه علی آباد و از جنوب شرقی به پادگان نیروی هوایی محدود می‌شود.
ارتفاع روستای خور از سطح دریا 1125 متر و اقلیمآن گرم و نیمه خشک است. آب و هوای روستا در فصلو بهار مطبوع، در تابستان گرم و در زمستان سرد و خشک است.
بافت سنتی، آب انبار و قلعه قدیمی روستا از قدمت کهن آن حکایت دارد.
مردم روستای خور به زبان فارسی با لهجه محلی خوری سخن می‌گویند. مسلمان و پیرو مذهب شیعة جعفری هستند.
الگوی معیشت و سکونت
براساس نتایج سرشماری سال 1375، روستای خور 611 نفر جمعیت داشته است که در سال 1385، به 1200 نفر افزایش یافته است.
بیشتر درآمد مردم این روستا از فعالیت‌های زراعی، دامداری، باغداری و اشتغال در امور خدماتی تأمین می‌شود. اکثر زنان و دختران روستای خور، ضمن همکاری در فعالیت‌های کشاورزی، به تولید صنایع دستی به ویژه به قالی‌بافی می‌پردازند.
محصولات عمده زراعی این روستا مشتمل بر گندم، جو، پنبه، کنجد و زعفران است. باغداری رونق نسبی دارد و زردآلو، توت و گردو از مهم‌ترین محصولات سردرختی آن است.
مراتع سرسبز و غنی، موجبات رونق دامداری و تولید شیر، ماست، کره و پنیر را فراهم آورده است.
روستای خور در میان دشت استقرار یافته و بافت مسکونی متمرکزی دارد. بافت قدیمی روستا، از شرایط اقلیمی و جغرافیایی منطقه تأثیر پذیرفته است. خانه‌های گلی با سقف گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اتاق‌های محاط بر حیاط، هشتی و دهلیز، دیوارهای قطور، حوض و باغچه‌های میانسرا، به گونه‌ای هماهنگ و منجسم سازگار با شرایط آب و هوایی و اقلیم روستا طراحی و اجرا شده‌اند.
چندین بنای تاریخی مانند قلعه، آب انبار، مسجد، حسینیه، حمام و… در بافت قدیمی روستا به جا مانده‌اند که اکثر آن‌ها از آثار دوره صفوی است. مصالح عمده به کار رفته در ساخت اغلب خانه‌های روستا، خشت، گل، چوب و سنگ می‌باشد.
بافت روستا کاملاً سنتی و تحت تأثیر معماری نواحی کویری است.
جاذبه‌های گردشگری
روستای خور در دشتی وسیع استقرار یافته و واجد ارزش‌های تاریخی و جاذبه‌های فرهنگی است. از مهم‌ترین آثار تاریخی روستا می‌توان به آثار زیر اشاره کرد.
قلعه خور، که از خشت ساخته شده و در مجاورت روستا قرار دارد. این قلعه، بر روی صخره‌ای به ارتفاع 5 تا ده متر بنا گردیده است. قلعه خور به سبک و سیاق قلعه‌های بیابانی احداث گردیده و در اطراف آن به منظور تأمین امنیت خندق نیز حفر شده است.
مصالح عمده به کار رفته در ساخت این قلعه، عمدتاً خشت و گل و آجر است.
آب انبار خور، که احتمالاً در دورة صفویه و هم زمان با حمام، مسجد و بافت تاریخی خور احداث شده است. برای دسترسی به ورودی آب انبار، باید از یک مسیر طبیعی و رسوبی عبور کرد.
برخلاف سایر آب انبارها، این آب انبار راه پله ندارد و برای رسیدن به آب آن، عبور از دالانی در زیر کوه ضروری است. مصالح به کار رفته در ساخت این آب انبار شامل آجر، سنگ و ملات آهک و ساروج است.
از جاذبه‌های طبیعی این روستا می‌توان به آب گرم، چشم‌انداز کویری و آسمان پر ستاره آن اشاره کرد.
مردم روستای خور، مراسم مختلف ملی و مذهبی را به سنت دیرین، برگزار می‌کنند. از مهم‌ترین مراسم ویژه این روستا می‌توان به مشعل گردانی در روز عاشورا اشاره کرد.
این مراسم اهمیت و جلوه‌ای خاص دارد.
سنگ درنگ درنگو از دیگر مراسم آیینی مردم روستای خور است.
موسیقی و استفاده از سازهای بادی، در مراسم عمومی روستا رواج دارد. از زیباترین جلوه‌های موسیقی روستا می‌توان به رقص چوب‌بازی، آواها و ترانه‌های آهنگ آزاد، کنار به خاک، وسط به خاک، پک پک، دست به خواب، پشت و گندم کاری اشاره کرد.
آهنگ‌هایی نیز در مراسم عروسی و شادی‌های عمومی نواخته می‌شوند که متداول‌ترین آنها عبارتند از:
عروس کشو، محمل، روش (آهنگی شبیه به مارش)، کوچه باغی، سبزه نمکی، پیش‌باز، لالایی، استقبال و خوشامد.
دوبیتی خوانی فراقی نیز در این روستا رواج دارد، در این مراسم روستاییان دایره‌وار می‌نشینند و هر یک با خواندن یک دوبیتی محل به بیان هجران و فراق می‌پردازند.
حیراب - حیراب یکی از بازی‌های گروهی و مهیج رایج در میان جوانان این روستا است.
پوشاک اغلب مردم روستای خور، شبیه لباس‌های مردم مناطق جنوبی خراسان است. لباس مردان شامل کلاه نمدی، مندیل، پیراهن و جلیقه، لباده و شلوار و بعضاً مچ پیچ و گیوه و یا کفش ساده است.
زنان نیز از دستمال و چارقد، کلوته (کلاهی که قسمت جلو آن با سکه‌هایی تزیین شده است)، عرقچین، پیراهن، دالاق، شلیته و چادر استفاده می‌کنند.
بیشتر زنان این روستا، گالش و گرجی و یا کفش ساده می‌پوشند.
صنایع دستی روستای خور شامل قالی، گلیم و تون است. همچنین سفالگری و ساخت الچیش و دیگر زیورآلات مانند النگو، ایاره، بازوبن، جقه، چوری خلخال خفه بن، دس بن، کشکول و… در روستا رواج دارد.
گردشگران روستای خور می‌توانند زعفران، زرشک، کشک محلی، زیورآلات زنانه به ویژه الچیش و برخی گیاهان دارویی منطقه را به عنوان سوغاتی خریداری نمایند.
غذاهای محلی روستای خور بسیار متنوع‌اند. پلو خورشت گاو رس، قلور پلو یا بلغو پلو، ساوری پلو، قورمه و خورشت آلو، خورشت ریواس، انواع تاس کباب و خاگینه، انواع آش‌ها مانند اماج، آش رشته و آش آلو از غذاهای بومی این روستا است.
دو نوع قوروت خنک و گرم روستا نیز شهرت فراوان دارند، که قوروت خنک را بیشتر در تابستان‌ها مصرف می‌کنند. نان‌های سنتی این روستا مشتمل بر نان پنیر، نان شاهی، نان ته تغری و جوین است.
دسترسی: این روستا از طریق شهرهای بیرجند و خوسف، با جاده مناسب و آسفالت قابل دسترسی می‌باشد
منبع :
http://iranvillage.ir/modules.php?name=News&file=article&sid=675
http://birjand.irib.ir/web/1391-02-20-04-53-32/8634