مسجد جامع اشترجان

مسجد جامع اشترجان واقع در ۳۶ کیلومتری جنوب غربی اصفهان در منطقه لنجان، با پیشینه بیش از ۷۰۰ سال در روستایی به همین نام در شهر ایمانشهر از توابع شهرستان فلاورجان در سال ۷۱۶ هجری قمری ، مقارن با احداث بنای منار جنبان و در زمان سلطنت سلطان محمد بن خدا بنده (اولجایتو) بدست محمد بن محمود بن اشتر جانی (ملک الوزرا) بنا شد.
هر کدام از عناصر معماری و آرایه‌های تزیینی این بنای معظم ویژگی‌های برجسته و ممتازی دارد و گچبری‌های بسیار نفیس و ارزنده‌ی این مسجد که با پرکارترین نقوش اسلیمی و هندسی به اجرا درآمده، با ترکیبات متفاوتی از خطوط بنایی، انقلاب هنری کم نظیری را به ارمغان آورده است.
این مسجد که دارای مساحت تقریبی ، یکهزار و ۵۰۰ متر مربع است و با شیوه بسیار نفیس و ارزنده بنا شده و از شاخصه‌های قابل تامل میراث فرهنگی بشمار می‌رود که یکی از مهمترین علل ماندگاری این بنای تاریخی با گذشت بیش از هفت قرن وجود سیم‌های فلزی است که در لابه لای دیوارها به شکل فنی و ماهرانه ای دور تا دور مسجد تعبیه شده است.
این بنا از خشت و آجر ساخته شده، و در دیواری از خشت محصور گشته است. مسجد دارای دو ورودی است. درب ورودی یکی در جنوب شرقی ودیگری درشمال آن است که درب جنوب شرقی سر درگچی و7متر ارتفاع دارد.
هیچ یک از این دو بر محورهای اصلی ساختمان جای ندارد.
دو ایوان بر محور شمالی – جنوبی و ۳شبستان در شمال، شرق و غرب صحن مرکزی ساخته شده است. گنبد خانه بزرگ مقصوره در پشت ایوان جنوبی جای دارد. بدین ترتیب، این عناصر بر محور بودن کلی طرح درونی مسجد تأکید دارند.
سردرِ مسجد حدودا ۱۳ متر ارتفاع دارد و با کاشى‌هاى سبک اوایل قرن هشتم هجرى قمرى و تزئینات گچ‌برى به شیوهٔ همان دوره، آراسته شده است. در دو طرف ایوانی که سر در را تشکیل میدهد، بقایای دو مناره دیده میشودکه تنها یک سوم آنها هنوز برپاست و مناره‌هاى این مسجد مانند منارجنبان متحرک است.
تزیینات این سردر با عناصر آجرکاری، کاشی کاری و با استفاده از نقش مایه‌های هندسی و نوشتاری و اندکی گیاهی شکل یافته است. طاق نماهای متعدد با قوسهای جناغی که بر ستونهای باریک توکار چند ضلعی و یا دایرهای فرود آمده و در قابهای مستطیل شکل جای گرفته است، نقش عمده را در تقسیم بندی متقارن سطوح ایوان ایفا میکند.
فضتی طاق مقرنس ایوان از ۶ طبقه تشکیل شده که طاسهای آن با ترکیبی از نقشهای هندسی از کاشی آبی، در دو رنگ لاجوردی و فیروزهای، وآجر تراشیده بی لعاب مزین شده است.
سردر اصلی به تنهایی ۱۹کتیبه از کتیبه‌های مسجد را در خود جای داده است. در این میان کتیبه تاریخی حاوی نام بانی مسجد که با کاشی لاجوردی بر زمینه فیروزه ای و به خط ثلث بر نواری پهن بر قسمت میانی مدخل ایوان و برفراز طاق نمای ورودی مسجد جلوه میکند، از اهمیت به سزایی برخوردار است.
دو کتیبه کوچک، در لابه لای تزیینات هندسی قاب همین طاق نما، نام سازنده و نیز تزیین گر را در دو جمله: «عمل بنا احمد ابن محمد البناءالمعروف حداد» و «عمل حاجی محمد قطاع تبریزی»جاودانه ساخته است.
سردر اصلی مسجد جامع اشترجان از اهمیت ویژه ای در سیر تحول معماری ایران برخوردار است. تأکید بر ورودی اصلی و ساختار ایوان آن با منازه دوگانه و گرایش به ارتفاع در این قسمت از بنا از دوره سلجوقی آغاز شده بود.
یکی از اولین نمونه‌های شناخته شده از این نوع ایوان ورودی در مسجد سلجوقی امام حسن اردستان باقی مانده است.
ساختمان سردر باقی مانده از مسجد نظامیه ابرقو، سردر موسوم به دو منار دردشت اصفهان، مناره‌ی فرو ریخته سردر مسجد جامع کرمان، سردر مسجد جامع یزد و نیز ایوان ورودی مسجد امام (مسجد شاه سابق) اصفهان نمونه هایی هستند که از قرن 8 قمری به بعد این روند را ادامه دادند.
در کل می‌توان گفت این مسجد از آثار دوره ایلخانیان است، هر چند آثار قدیمی‌تری در آن یافت شده که نشان می‌دهد بنا احتمالا در این دوره بازسازی و قسمت هایی نیز بر آن افزوده شده است.
در سال 1333 شمسی، مرمت اساسی مسجد آغاز و در آن، شبستان‌ها نوسازی و بام‌ها مستحکم شد. دو مناره در طرفین سردر شمالی وجود دارد که بیش از دو سوم آن‌ها به مرور زمان تخریب شده است؛ ولی آنچه مانده هنوز از عظمت و نفیسی بنا حکایت می‌کند.

منابع:
http://polna.ir/3761
http://fa.wikipedia.org/wiki
http://www.atlasy.ir/atlas/
http://vista.ir/content/111991
http://www.imanshahr.ir/Default
http://arthut.co/mosque/item/533