قدیمی‌ترین اثری که از گذشته‌های دور اصفهان در این شهر وجود دارد بنائی موسوم به آتشگاه است که در جاده اصفهان به نجف آباد در نزدیکی منارجنبان بر فراز یک تپه سنگی قرار گرفته است.این بنا نزدیک رودخانه زاینده رود است و ساخت آن را به دوران ساسانی یا پیش از آن نسبت داده‌اند.
آتشگاه اصفهان یکی از سه اثر قدیمی به جا مانده از دوران باستان و از نظر بزرگی سومین اثر موجود در شهر اصفهان میباشد. و جزو هفت آتشکده بزرگ ایران در زمان قباد ساسانی بوده است.
اکثر مورخین اسلامی از جمله ابن خردادبه و حمداله مستوفی و ابن حوقل از این بنا نام برده و آن را آتشکده معرفی کرده اند و دانشمندان خارجی نیز درباره آتشگاه پژوهش و بررسی کرده اند که از جمله آنها ماکسیم سیرو و آندره گدار فرانسوی هستند.
بنای آتشگاه آتشدانی بزرگ و مدور است با دریچه‌های متعدد. این ساختمان از خشت‌های گلی خام به طول و عرض 40 سانتیمتر و قطر 14 سانتیمتر ساخته شده و مصالح خشت‌ها، گل و سنگ ریزه و نی‌های ساحل زاینده رود است.
پایه‌های بزرگ و خشتی بنا تقریبا از میانه تپه آتشگاه آغاز می‌شوند و در بالا به ستون‌هایی محکم تبدیل می‌شدند که در گذشته اتاق‌هایی نیز روی آنها قرار داشته‌است.
آنچه از ویژگیهای این بنا مهم است خشت‌های تشکیل دهنده ویرانه‌های فعلی آتشگاه است که از نظر اندازه کمتر اثری دارای اینچنین خشت هائی است. به گفته کارشناسان این خشت‌ها از ملات همراه گل با ریگ ریزه هائی است که نی‌های حاشیه زاینده رود را نیز به آن اضافه می‌کرده اند تا استحکام بیشتری داشته باشد.
در بالای تپه بنایی گرد وجود دارد و جز آن هیچ بنایی بلندتر ساخته نشده‌است. این بنا دارای 8 گوشه‌است و در هر گوشه یک پنجره هم رو به بیرون دارد. گفته می‌شود موبدان زرتشتی، آتش مقدس را در درون این اتاق قرار می‌داده‌اند.
این مجموعه دارای اتاق‌ها و ساختمان‌هایی در 4 جهت تپه بوده که تا زیر اتاقک آتشگاه ادامه می‌یافته‌اند. در بافت ساختمان‌های این بنا میتوان سوراخ‌های زیادی را دید که به دست گنج‌یابان کنده شده‌است.
برخی از این مجموعه به عنوان یکی از «قصرهای شاهزادگان ساسانی» یاد کرده اند. برخی هم از آن به عنوان یک «دژ نظامی» یاد کرده اند که این مورد استفاده بیشتر در دوران اسلامی بوده است.
اما شهرت و موقعیت محل، کیفیت و نقشه ساختمان و مصالح بکار رفته در این بنا همگی از دلایلی است که نشان می‌دهد این مکان بعنوان آتشکده و معبدی بزرگ استفاده می‌شده است.
زمان ساخت بنا را قدیم‌تر از عصر ساسانیان می‌دانند. مطالعات مؤسسه (ایزمنو IZMEO) قدمت بنای آتشگاه را به دوران تمدن عیلام مربوط می‌دانند. این نظر را مطالعات و پژوهش‌های انجام شده بر روی آتشکده‌های بر جای مانده از دوران ساسانی در نطنز و کاشان و یزد و آذربایجان و نائین تأیید می‌کنند چرا که در آن روزگاران آتشکده‌ها را بر روی کوه یا بر فراز تپه نمی‌ساختند بلکه آتشکده‌ها در مکان هایی احداث می‌شدند که دسترسی به آنها آسان باشد بنابراین میتوان با قاطعیت آتشگاه اصفهان را نشانه ای از حضور تمدن‌های قدیم‌تر از ساسانی و سلسله‌های قبل از آن به شمار آورد.
آتشگاه اصفهان در سال 1330 و با شماره 380 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منبع :http://www.hamshahrionline.ir/details/133446
http://www.seemorgh.com/culture/2482/57113.html
http://www.entekhab.ir/
http://forum.sepahannews.com/
