عمارت دیوانخانه یکی از بناهای مهم و با ارزش
دوره زندیه درشیراز محسوب میشود که در نزدیکی ارگ کریم خانی قرار دارد و در گذشته به عمارت دیوان خانه کریم خان زند معروف بوده است.
عمارت دیوانخانه از تالاری بزرگ تشکیل شده که این تالار بر دو ستون چوبی استوار شده است. البته پیش از این به جای این دو ستون چوبی دو ستون سنگی قرار داشته که در زمان قاجاریه توسط آقا محمد خان قاجار به
تهران منتقل شده‌اند.
این بنا در
دوره کریم خان زند به عنوان مرکز حکومتی و رسیدگی بر امور اداری حکومت زندیه استفاده می‌شد و از مهمترین ویژگیهای معماری آن میتوان به وجود نقاشی‌های بسیار زیبا در تمام بدنه ساختمان، مقرنس‌کاری‌های روی چوب و سنگ، مقرنس‌کاری‌های گچی و حجاری‌های روی سنگ‌ها با نقوش حیوانات و گیاهان اشاره کرد.
مصالح بکار رفته در
عمارت دیوانخانه عمدتا آجر و سنگ است. سنگهای مرمر به کار رفته از
تبریز و
یزد و سنگهای رخام از معادن
شیراز استخراج شده است که سنگهای مرمر در 2 ستون مرتفع
...مشاهده کامل متن جلوی تالار بکار رفته بوده است.
بر روی ازاره‌ها نقوش برجسته دو شیر و دو باز و همچنین صحنه جنگ رستم و اشکبوس حجاری شده است. شیوه آجر کاری دوران زندیه همان ادامه شیوه آجر کاری دوران صفویه است.
شیوه آجرکاری دوران صفویه شامل تراش دادن و آب شاب کردن آجر و همچنین ساختن نمای کاذب آجری با یک پوسته گچ به صورت آجر نما بوده و به تدریج به سایر نقاط گسترش یافته است.
نما سازی صاف و یک دست با بندهای منظم و باریک را باید از ویژگیهای دوران صفوی به حساب آورد. آجرکاری این دوران بیشتر بصورت " رگ چین " و در مایه " نیمانیم " صورت گرفته است.
ویژگیهای برجسته بناهای وکیل که بسیاری از بینندگان و باستان شناسان به آن باور دارند، استحکام پی ریزی و ساختمان استوار آن می‌باشد.
استاد و معمار معروف دوران زندیه، غلامرضا تبریزی است. کاربری بنای دیوانخانه در طول زمان فراز و نشیب متعددی به خود دیده است. در زمان کریم خان دیوانخانه محل جلوس وکیل الرعایا برای رسیدگی به کارهای دیوانی بوده است.
در زمان قاجاریه در سال 1268 ه . ق، بنای پانزده دستگاه چاپار خانه که به فرمان امیرکبیر و دستور فیروز میرزا توسط نصرت الدوله والی فارس شروع شده بود و بتدریج خاتمه یافت.
با توجه به عکس موجود در موزه پست دیوانخانه در این زمان به عنوان پست خانه مورد استفاده قرار گرفته بوده است.
در زمان پهلوی دوم در سال 1396 ه . ق ساختمان جدید پست و تلگراف شیراز در ضلع شمال شرقی ساختمان دیوانخانه به وزارت فرهنگ و هنر واگذار شد. دیوانخانه بنایی دو طبقه با پلانی مستطیل شکل است که از طریق دو راه پله طبقات همکف و اول آن به هم متصل میشود.
در میانه بنا یک ایوان و در دو طرف آن 2 تالار قرار دارد، هم شاه نشین و هم تالارها با تکنیک کاسه سازی که نوعی مقرنس کاری است، تزئین شده است. علاوه بر مقرنسها در فضاهای ذکر شده تزئینات نقاشی بسیار نفیسی در طاقچه‌ها و سقف وجود دارد که از نقشهای گیاهی، گل، مرغ زندی (نوع خاصی در تزئینات مربوط به دوره زندیه ) و طلا کاری پوشیده شده است.
وجود این تزئینات اهمیت زیادی را به بنای دیوانخانه از نظر ارزشهای هنری و تاریخی می‌بخشد. با توجه به نفاسات و ارزش بالای تزئینات در این بنا در طرح احیای کاربری سبکی برای مجموعه در نظر گرفته شده است.
این بنا پس از مرمت و احیا و تعبیه سیستم‌های جدید تأسیساتی تبدیل به مرکز اطلاع رسانی گردشگری استان فارس خواهد شد.
عمارت دیوانخانه دو طبقه بوده و در حیاط آن یک حوض سرتاسری و یک حوض افقی در جلو شاه نشین قرار دارد. سبک معماری عمارت دیوانخانه مانند دیگر بناهای دوره زندیه درونگرا می‌باشد.
به گونه‌ا ی که ظاهر ساختمان ساده و فضای اندرونی مزین به انواع نقوش و تزئینات هنری می‌باشد.
این عمارت در تاریخ دهم خرداد سال هزار و سیصد و پنجاه و یک به شماره نهصد چهارده در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت دیوانخانه کریمخانی از جمله بناهای زیبا و ارزشمند استان فارس است که در خیابان بیست و دو بهمن(جنب ارگ) و طرف غرب عمارت نقارخانه ساخته شده است.
منابع :
http://www.eshiraz.ir/
http://fa.wikipedia.org/
http://vista.ir/
http://www.chre.ir/
