مدرسهٔ خان مدرسه‌ای تاریخی می‌باشد که توسط الله‌وردی خان گرجی و پسرش امام‌قلی‌خان در شهر
شیراز و همزمان با حکومت شاه عباس صفوی بنا شده است. الله وردی خان گرجی با این اقدام خود، دانشگاهی به مفهوم واقعی آن روز بنا نهاد، که در آن علاوه بر حکمت، فقه، ادب، نجوم، علم حساب، هندسه، زمین‌شناسی، جانورشناسی، گیاه‌شناسی و شیمی تدریس می‌شد.
ملاصدرا در پناه فرهنگ دوستی و آزاد اندیشی الله وردی خان گرجی تألیفات فراوانی از خود بر جای گذاشت، اما مهمترین حاصل عمر ایشان بنا نهادن حکمت متعالیه بود.
بدین وسیله یک گرجی مسیحی زاده به عالم تشیع خدمتی عظیم نمود.
این مدرسه، در زمان آبادانی صد حجره برای اقامت صد طلبه را دارا بوده و چهار طرف آن چهار باغ برای تفریح طلاب تعبیه شده بود.
الله وردی خان که از سال هزار و چهار تا هزار و بیست و دو حاکم
فارس بود، مردی آزاداندیش بود و روحیهٔ این سردار آزاده با انزوا و حبس افکار آزاداندیش و الهی سازگار نبود.
به همین دلیل وی ملاصدرا را که توسط علمای
اصفهان تکفیر و در کهک
قم تبعید شده بود به
شیراز دعوت کرد. او نامهای با این مضمون به ملاصدرا نوشت: "من نمی‌توانم به کهک بیایم تا بتوانم از محضر درس شما
...مشاهده کامل متن استفاده کنم و به همین جهت در شیراز بنای مدرسه‌ای را برای شما شروع کرده‌ام و همین که تمام شد اطلاع می‌دهم که بیایید و در این مدرسه تدریس کنید".
الله وردی خان مدرسه را با هزینهٔ خود بنا کرد و پیش از آنکه ساخت آن به پایان برسد چون دید به درازا خواهد انجامید، همین که قسمت‌های ضروری برای استفادهٔ استاد و طلاب آماده شد، از ملاصدرا درخواست کرد که به شیراز بیاید.
در شأن و مقام این مرکز مهم علمی و فرهنگی شیراز همین بس که در زمانی که شرط ورود طلاب به برخی از مدارس اصفهان فرانگرفتن علوم معقول بود، یکی از شرایط تدریس و تحصیل مدرسهٔ خان این بود که حتماً باید یک مدرس علوم معقول در آنجا تدریس نماید.
الله وردی خان در وقفنامه تصریح کرد که اختیار تدریس را به شما واگذار می‌کنم تا اینکه شما هر درسی را که می‌خواهید در برنامهٔ دروس مدرسه قرار دهید.
مدرسه خان از جمله بناهای مدارس معروف و بزرگ علوم فقهی دوران صفویه می‌باشد که در محله اسحاق بیگ شیراز واقع گردیده است.
این بنا به همت الله وردی خان افشار والی شیراز و سپه سالار شاه عباس صفوی بنا گذاشته شد، پس از مرگ ایشان پسرش سردار نامی ایران، امام قلی خان در سال هزار و بیست و چهار هجری قمری کار بنا را به پایان رساند.
زیر بنای این مدرسه که به سبک بناهای درون گرا ساخته شده هفت هزار و ششصد و هشتاد و شش متر مربع می‌باشد که در زمینی به مساحت پنج هزار و سه متر مربع در دو طبقه بنا شده است.
این بنا دارای صد حجره برای اسکان طلاب بوده که امروزه هفتاد هجره به جای مانده و نیز صحن مدرسه با یک حوض هشت گوش در مرکز و چهار باغچه در چهار طرف آن به همراه درختان نارنج و نخل مزین گردیده است.
طول صحن پنجاه و یک متر و عرض آن چهل و پنج متر می‌باشد .
سردر ورودی با تزئینات بسیار عالی و ارتفاع چشم گیر، با کاشی‌های هفت رنگ تزیین شده و گل بوته‌های روی کاشی‌ها از جمله شاهکارهای هنر و معماری و کاشی کاری بوده همچنین بالای سردر، یک کتیبه با خط ثلث عالی و با قلم درشت نوشته شده که بیانگر ذوق والای هنر مند ایرانی است .
دالان ورودی مدرسه به شکل هشتی با سقفی که با شکل زیبا به صورت گنبدی با کاشی لاجوردی آبی و گل بوته‌های زیبا مزین شده است .
در زمان ساخت و تا عصر زندیه در طرفین جبهه غربی مدرسه دو گلدسته بلند آجری با تزیینات و کاشی کاری مفصلی وجود داشته که به دلیل مسلط بودن بر ارگ حکومتی کریم خان زند ویران شده است.
کاشی کاریهای سقف مدرسه مثل مسجد شیخ لطف الله در اصفهان می‌باشد، در حاشیه سقف آیات قرآنی با خط ثلث عالی وجود دارد که در کتیبه آن به سال هزار و بیست و چهار هجری قمری نگاشته شده، بالای دالان، تالار وسیعی است که روزگاری حکیم ملاصدرا ملقب به صدرالمتألهین فلسفه اشراق در آن تدریس می‌کرده است .
منابع :
http://art-arc.blogfa.com/
http://fa.wikipedia.org/
http://www.asriran.com/
http://www.fine-arts.ir/
https://onedrive.live.com
