لباس محلی گیلان

لباس محلـی گیـلان میـراث جهـانـی ایرانیان با زیبایی که از روح نیاکان این خاک در آن به امانت مانده اسـت باید به عنوان یک هویت ملی حفظ شود.
این لباس جزو چهار لباس منتخب دنیا در المپیک جهانی شناخته شد.
زنان روزگاران کهـن گیـلان بـا لـطافـت روحشان بهشت چشم را به تار و پـود پـارچـه رسوخ دادند و رنگ در رنگ در هم تنیدنـد و با عشقی به پهنای طبیعت زیبای گیلان پوششی تهیه کردند، رنگین و پرنشانه.
آنها سینه به سینه آموختند، طرح زدنـد، به تن کردند، گوشه گوشه بقچه‌های جهیزیه را با آن زینت کردند و نسـل بـه نسـل بـه یکدیگر «رنگ» هدیه کردند.
قدمتـی بیـش از چهار هزار سال
هم اکنون باید برای دیدن شلیته‌های پرچین و بلند لباس زن گیلان باید کیلومترهـا دشـت را پیمود تا شاید زنی را ببینی که با طره‌‌های خاکستری مو لباسی محلی به تن کرده و خاطره ای از گذشته باشد که به گفته محققان این طرح لباس قدمتـی بیـش از چهار هزار سال دارد.
روسری و سربند (لچک) پیراهن یا جمه، جلیقه کت، الجاقبا، دامن، شلیته، شلوار و چادر کمر از بخشهای اصلی لباس محلی زنان گیلان است.
"الجاقبا" پوشش دوخته شده ای از مـخمـل یـا پارچه چادر شـب اسـت کـه پـوشـش زنـان در کوهستانهای ...مشاهده کامل متن شرقی و قاسم آباد بوده است.
"شلیته" یا کوتاه تومان (تـنبـان) دامنـی کوتاه و پرچین است که به آن "گرد تومان" نیز می‌گویند، دامن، دراز تومان (تنبان) واژه ایسـت که برای دامن بلند چین دار در مرکز و شرق گیلان استفاده می‌شود درغرب گیلان تالشیها آن را "شلار" می‌گویند.
چادر کمر، پوششی است که بانوان گیـلانـی آن رابه کمر می‌بندند بانوان ساکن جلگـه به آن "کمردبد" می‌گویند همچنین در گویش محلی به چادرشب "چارشـو" گفته می‌شود و رنگ اصلی زمینه آن مـعمـولا قرمز است.
بانوان چادر را هنگام کـار کشـاورزی مثـل چیدن برگ سبز چـای نشـاء و جیـن وچیـدن مرکبات در هوای سرد و هنگامی که مجبورنـد ساعتها به شکل خمیده کار کنند به دور کمـر می‌بـننـد زیـرا بـستـن آن هـم از کمـردرد جلوگیری می‌کند و هم موجب گرم نگـه داشتـن آنان می‌شود همچنین از آن برای بستن کودک به پشت هنگام کار کردن استفاده می‌شود.
یک پژوهشگر گیلانی درباره اهمیت و کاربرد لباسهای محلی گیلان می‌گوید: روسری و سربند (لچک)، پیراهن یا جمه، جلیقه کت، الجاقبا، دامن، شلیته، شلوار و چادر کمر از جمله بخشهای اصلی لباس محلی زنان گیلان است.
وی ادامه داد: مردم گیلان در گذشته برای عزا نیز لباسهای کهنه و مندرس خود را به تن می‌کردند و از پوشیدن لباس سیاه امتناع می‌کردند.
این پژوهشگر گیلانی یادآورشد: امروزه با گذشت زمان لباسهای محلی دیگر از رونق افتاده اند و رنگهای شاد آن که امید به زندگی را در دلها زنده می‌کرد به خزان بی‌هنگام نشسته و به کنج پستوها، صندوقها و بقچه‌ها خزیده و در پشت بامها جای گرفته اند.
بدین ترتیب لباسهای محلی زنان گیلان را می‌توان به سه بخش شرق، غرب و مرکز تقسیم بندی کرد که لباس زن شرق گیلان به لباس "قاسم آبادی" ، زن غرب گیلان "تالشی" و از لباس مرکزی گیلان با عنوان "رسوخی" معروف است.
لباس رسوخی بیشتر در شهر ماسوله دیده می‌شود که یادگار زمان قاجار است و از شهرهایی مانند زنجان به گیلان رسوخ کرده است.
پارچه‌هایی که در لباس زن شرق و غرب زن گیلانی به کار می‌رفت نیز متفاوت است، در لباس زنان غرب گیلان متن پارچه‌های لباسی دارای گلهای رنگارنگ و درشت است حال آنکه لباس شرق گیلان زمینه پارچه ساده و یکرنگ است و تزئینات آن مانند نوار دوزیها از رنگهای مختلف تشکیل شده است.
در بافته‌های قدیمی بدست آمده در غرب گیلان که به آنها " دارایی" می‌گویند تنوع رنگ به صورت بافته‌های نامشخص است ولی در شرق گیلان از همان نوع رنگ استفاده شده اما بافته‌ها مشخص است.
پیش سینه، زیگزاگ و ناخنک ( نوارهایی که به شکل زیگزاگ دوخته می‌شود) را از دیگر نشانه‌های لباس محلی گیلان است با توجه به تغییر و تحولات در نوع تزئینات در بازار وسایل تزئینی لباسها نیز تغییر کرده اما نشانه‌ها تغییر نکرده است.
هرچه به کوهپایه‌های گیلان نزدیک‌‌تر می‌شوید نوع پارچه ضخیم‌تر می‌شود، مثلا آنهایی که در دیلمان زندگی می‌کنند بیشتر از پارچه مخمل استفاده می‌کنند و آنهایی که در جلگه زندگی می‌کنند لباسهایشان از جنس ابریشم است.
در بخش مرکزی پیژامه یا شلوار، دامن، پیراهن روی دامن و روسری که به فرم متداول در شرق و غرب نیست در واقع همان چارقد سنتی کشور است، استفاده می‌شد.
لباس زنان غرب گیلان دارای زیبایی خاص و منحصر به فردی است
لباس زنان غرب گیلان دارای زیبایی خاص و منحصر به فردی است، لباس زنان تالشی در نمای کلی و در غربی‌ترین منطقه تالش شامل روسری یکدست سفید، جلیقه که گاهی با سکه‌های درشت تزئین می‌شود، پیراهن بلند تا مچ پا و دامنی که در فارسی شلیته و در زبان محلی شلار نامیده شده که زنان تالشی چند تا از این شلار را روی هم می‌پوشند.
بلندی پیراهن و شلیته مشخص کننده بخشهای مختلف غرب گیلان است به طور مثال در غربی‌ترین منطقه تالش یا همان هشتپر مشخصات ذکر شده در بالا، در ماسال پیراهن کوتاه تا بالای زانو بوده است.
در یک روستا لباس افراد یک شکل بوده و به وضوح لباس ارباب و رعیت قابل تشخیص نبوده و جنس، تعداد لباس و دفعات پوشیدن آنان را از هم متمایز می‌ساخته است.
معروفیت لباس قاسم آبادی
منطقه قاسم آباد در شهرستان رودسر و در شرق گیلان دارای ویژگی فرهنگی خاصی است، لباس زنان قاسم آباد به دلیل تنوع رنگی زیاد و جذابیت بالابسیار معروف بوده و عمومیت پیدا کرده است به طوریکه نشانه هایی از این لباس در نقاط دیگر جلگه شرق گیلان دیده می‌شود.
این لباس شامل یک روسری زیرین به نام (مندیل) که به جای آن از کلاه نیز استفاده شده و با تعداد زیادی سکه در قسمت پیشانی تزئین می‌شود البته این کلاه مختص قاسم آباد نیست، جلیقه این لباس به مانند جلیقه‌های دیگر بوده با فرق این که با سکه تزئین شده است.
پیراهن لباس قاسم آبادی تفاوت خاصی با پیراهنهای نقاط مختلف گیلان دارد.
لباسهای دیلمان نیز بسیار زیبا دوخته می‌شود، ویژگی‌های این لباس عبارتند از استفاده از دوختهای ابتدایی که سطح لباس را به حالت گسترده ای با نخهای رنگی و از سوی دست بخیه ساده می‌زدند، طرح گل و گلدان و طرح ماه و ستاره که در معماری ایران استفاده می‌شده از جمله طرحهایست که به همراه طرح زیگزاگ در این لباس وجود دارد همچنین در دیلمان نوعی از دامن زنانه با حفظ نشانه‌های تاریخی آن از پارچه مخمل دوخته می‌شود.
لباس دیلمانی سراسر سکه دوزی شده است
"چادر شب " جزیی از لباس زنان گیلانی است که در برخی روستاها به ویژه روستاهای مرکزی از پارچه چادر نمازی استفاده و به تدریج در بخش شرق گیلان چادر شب جایگزین می‌شود.
چادر شب جزیی از صنایع دستی شرق گیلان است که از سوی زنان بافته می‌شود دارای تنوع زیادی است، چادر شب کمردبله را از نخهای رنگی به شکل چهارخانه می‌بافند اما از چادر شب طرحدار برای مصارف دیگری مانند جهیزیه عروس استفاده می‌شود.
طرحهای چادر شب دارای تنوع زیادی است، طرح بز کوهی، مرد اسب سوار، میز، قندان، چنگال و طرح ماکو (یکی از وسایل بافت چادر شب) از جمله طرحهایست که در بافت چادر شب از آنها استفاده می‌شود.
در گذشته چادر شب را از نخ به دست آمده از پیله درجه سه ابریشم می‌بافتند اما امروزه بافت چادر شب با نخ ابریشم تقریباً منسوخ شده است.
کلاه ترک دار تالشی و کلاه نمدی و پوستین کلاه که از پوست بره تهیه می‌شد انواع کلاه برای مردان گیلانی است، برای چوپان‌ها نیز پوششی به نام "باشلاق" تهیه می‌شد که آب را از خود عبور می‌داد، باشلاق، پوششی بلند است که از برش زدن پارچه ای بافته شده (پشم شال) به دست می‌آید.
چوپانان در روز از پوشش کوتاه‌تر استفاده می‌کنند که به "کولاگیر" معروف است و در شب از نوع دیگری به نام " شولا " که هر دو به صورت نمد مالی ساخته می‌شود.
در شرق گیلان لباسی ویژه داماد مرسوم بوده که پیراهن آن در قسمت چپ یقه باز بوده، پیژامه (شلوار) آن مشکی ساده و از شال کمر قرمز طرحدار استفاده می‌کردند.
سابقه تاریخی لباسهای محلی استان گیلان به اشیای کشف شده در چراغعلی تپه رستم آباد (مارلیک) بازمی گردد. در تکه‌های یافت شده در این اکتشاف طرحی از بانوی گیلانی وجود دارد که هنوز هم در لباس زنان گیلان به ویژه در کوهپایه‌های شرق گیلان این نشانه‌ها را می‌توان یافت، این نشانه‌ها شامل بلندی لباس تا مچ پا، طرح جلوی لباس، طرح زیگزاگ در پای دامن و نحوه بستن روسری است.
در مجسمه سلاطین آن دوره طرح یقه ای که در لباس بوده هنوز در لباسهای مردم گیلان وجود دارد اما بعد از آن نشانه هایی که بیانگر ویژگی لباس گیلان باشد تا زمان تسلط صفویه بر کشور وجود نداشته است.
به هرحال لباس محلی زن گیلانی به واسطه تنوع رنگ و نوع پوشش یکی ازبهترین انواع لباسهای محلی ایران است که باید به عنوان یکی از نشانه‌های هویت ملی حفظ و ماندگار شود.
کلاه مردان غرب گیلان :
* شال کلاه فصل استفاده: زمستان، جنس پارچه: پشمی بومی
* کلاه چالگیزی یا چلگیزی کلاه مکان استفاده: نواحی کوهستانی هشتپر
* کلاه ترکدار یا چهار گوش فصل استفاده: تابستان ،جنس پارچه : پارچه سفید
* کلاه عرق چین فصل استفاده: تابستان ،
جنس پارچه: توری به رنگ سفید ،
زمان استفاده: هنگام خواب
کلاه مردان شرق گیلان :
* نمت کلاه (NAMAT KOLAH)
جنس: نمد ، شکل: تخم مرغی بلند،کوتاه و چهارگوش ، رنگ: خردلی روشن ،
زمان استفاده : در روز عروسی داماد برسر می‌گذارد
* جلیقه
جلیقه که آن را جلقته یا جلقده می‌گویند ،برای فصول پاییز و زمستان از جنس شال و برای بهار و تابستان از پارچه‌های نازکتر دوخته می‌شد .
* شلوار :
شلوار در غرب گیلان :
شلوار مردان تالش که آن را شلار می‌گویند دارای دمپای تنگ و اغلب به رنگ سیاه ، شیری و فلفلی است . جنس این شلوار از پشم است.
امروزه بعضی ازمردان مسن‌تر درفصل پاییزو زمستان ، در منزل و یا برای مراجعه به بازار داخل روستا،این شلوار رامی پوشند اما هنگام مراجعه به شهر از کت و شلوار معمولی که مردان درشهر می‌پوشند، استفاده می‌کنند .
شلوارمردان درشرق گیلان :
مردان درشرق گیلان نیز شلواری که دمپای آن برای پیرمردان، لوله ای ساده و برای جوانان دکمه ای بود، می‌پوشیدند . رنگ این شلوار تیره بوده است .
شلوار چروداری : (نوع پارچه : دستباف
در قاسم آباد
رودبارسر شلوار مردانه ای می‌دوختند به نام قدک که نوع پارچه آن نخی و رنگ آن مشکی یا سرمه ای بود.
تنگ تومان( Tange- tuman ):
شلوار تنگی بوده که مرد روستایی در مزرعه ، یا هنگام رفتن به جنگل می‌پوشید. این شلوار هم در غرب و هم در شرق گیلان پوشیده می‌شد .
دیج ( dej ) :
شلوار تنگ چسبانی ، که دارای لیفه ای معروف به بندی تومان بود. بعدها مدل این شلوارها سه دکمه شد و آن را با کمر بند می‌بستند . این شلوار معروف به «پیش پولوک» یا «پیش پولیک» یا شلوارجلو دگمه دار یا تومان قیش است.
در هر حال مردان چه در غرب چه درشرق گیلان ،به ویژه درزمستان ،زیر شلوار پشمی خود ، پیژامه یا ژامه می‌پوشیدند.
کت:
مردان تالش ازکتی به نام چوخا یا شکه که ازشال دوخته می‌شد استفاده می‌کردند . شکل این کت معمولی و دارای یقه برگردان است . مقدارشال مصرفی 12 گز و عرض شال برای دوخت 80-70 سانتیمتر است .
در شرق گیلان و نواحی جلگه ای، مردان از پشمه چوخا،از جنس شال کت می‌دوختند.
لباس کوهستانی مردان :
*** غرب گیلان : درنقاط کوهستانی تالش، باسلق ، پوشش دامداران درفصل سرد می‌شود .
***شرق گیلان :شولا ( شب لا) ،نوعی پالتوی نمدی و بالا پوش یا تن پوش شب است که چوپانان آن را می‌پوشند و بر سر پوستین می‌گذارند.
کولاگیر : پوشش دیگری است که چوپانان در روز می‌پوشند. کوتاهتر از شولا ولی جنس آن از نمد است.
پای افزار:
- چوموش به فارسی «چموش » گفته می‌شود که نوعی پای افزار ازجنس چرم ساده است . کفشی کاملا بومی بوده که بیشتر ساکنان مناطق کوهستانی گیلان ازآن استفاده می‌کردند ،اما اینک کاربرد خود را به کلی از دست داده است .
ازامتیاز‌های این پای افزار، سبکی و یکپارچگی آن است .
چموش دوزی در مناطق کوهستانی گیلان اهمیت به سزایی داشته و این اهمیت را می‌توان در نام بعضی از روستاها یافت ،
زیرا نام روستاها ،از مشاغل غالب در آن نشات گرفته است .روستاهایی چون«چاموش دوزان » در«ماسال و شاندرمن » یا «چارق دوزی محله » در لاهیجان و «چاموش محله » در خانقاه ماسال» موید این نکته است .
انواع چموش :
دو نوع چموش وجود داشت :
یکی مخصوص شکارکه به «شکار چوموش » موسوم بود .این پای افزار ،با بند چرمین به پا بسته می‌شد و نوع دیگر که فاقد بندهای چرمین بود.
درتالش دو نوع چموش دوخته می‌شد : نوع مرغوب آن « ختنی »و نوع نامرغوب آن که از پوست دباغی شده دوخته می‌شد «
مازرده » نام داشت .
-رزین چموش : به مرور زمان دوختن و استفاده از چموش ،از رونق افتاد و نوعی دیگر که از لاستیک تهیه می‌شد به نام «رزین چموش » جای آن را گرفت . - ساغری: کفش چرمی بدون پشت و بی پاشنه است که روحانیون آن را می‌پوشیدند.
ارسی: کفش چرمی پشت دار.
چاروق : کفش دوخته شده ازپوست الاغ، اسب یا گاومیش ، پشت دار با بند و یا ساده .
گیوه : پای پوش بافته شده از نخ کتان یا کنف که در تابستان استفاده می‌شد .
پوتین گالش: این نوع گالش دارای رویه کوتاه بود. جنس آن چرمی و نوع آن جلو بنددار بود
چکمه : مردان روستایی هنگام کاردر مزارع یا رفتن به جنگل ،در پاییز و زمستان چکمه پلاستیکی می‌پوشیدند.
چوکوتور( چیکتور):چیک یا چوک به معنای پنجه و تور به معنای بافته است. چیکتور پوششی بود که به هنگام حرکت روی برف، زیر چموش می‌بستند.
- کفش چوبی یا کتله( دمپایی محلی ) : به دمپای ساخته شده ازچوب گفته می‌شد و دارای دو نوع بود .یک نوع آن دارای
یک تسمه کلفت بود که انگشت بزرگ پا داخل آن قرار می‌گرفت .
این کتله برای طی راههای کوتاه و در حمام‌های عمومی استفاده می‌شد.
پوشاک زنان
پوشاک زنان شامل
روسری و سربند، پیراهن، کت، الجاقبا، دامن، گردتومان، جلیقه، چادر کمر، چادر شب، کفش و جوراب است.
روسری و سربند: اغلب زنان گیلان از دو سربند، یکی در زیر )لچک) و دیگری بر روی آن (دستمال) استفاده می‌کنند. دستمال در نواحی مختلف گیلان اسامی مختلفی دارد، در تالش به آن «سرا بست»، در ناحیه و سرود «تونه دسمال»، در ماسال «بنشه دسمال» و در گرگانرود و خوشابر اسالم به آن «سر دستمال» می‌گویند.
در جلگه‌های گیلان نیز دستمال به اسامی زیر خوانده می‌شود: روسری دستمال، پیله دسمال و سرفود که بر روی لچک بسته می‌شود و اصولا رنگ آن سفید است.
پیراهن
پیراهن، بالاپوش بانوان گیلانی است. این پوشش در گویش تالشی، «شسی» Sey و در شرق و جلگه تالش، پیرهن Pirhan و جمه خوانده می‌شود.زنان در غرب گیلان شی یا پیراهن یکسره آستین بلندی می‌پوشند که از جلو مقداری باز است تا راحت‌تر بتوانند به نوزاد شیر بدهند و دو طرف آن نیز چاک دارد.
اندازه چاک پیراهن و بلندی آن نیز که اصولا روی تنبان می‌آید در قسمت‌های مختلف غرب گیلان متفاوت است.
پیراهن زنان
در جلگه گیلان، مثل پیراهن زنان غرب گیلان است اما بسیار از آن کوتاه‌تر است. پیراهن بانوان شرق گیلان به مراتب متنوع‌تر از پیراهن زنان در غرب گیلان است و تفاوت هایی در آنها مشاهده می‌شود.مثلا نوعی از آن، جلو بسته است و از طرف شانه دکمه دارد و نوعی دیگر دارای چاپ پهلو است و غیر از یراق دوزی و چرخ دوزی از نخ‌های رنگی نیز در جلوی پیراهن استفاده می‌شود.
پیراهن بانوان املشی «چابکی» Cabokiنام دارد و کشاورزی و پولدوزی شده است.
پیراهنی که آنها در منزل می‌پوشند از
زیر سینه چین دارد و بلندی آن به زانو می‌رسد. متفاوت‌ترین پیراهن، پیراهن مرسوم در پاشاکی واقع در «خرارود» است که چرخدوزی شده و پارچه آن با «پاچال» و ابریشم خام در محل بافته می‌شود و اطراف پیراهن به رنگ سرمه ای و به روشیپیچمات با پیله ابریشم رنگ می‌شود.
این پیراهن را دختران در روز عروسی یا در مهمانی به تن می‌کنند.
جلیقه :
جلیقه یکی از پوشش‌های متداول بانوان گیلان است . این پوشش در ناحیة غرب گیلان جلخته Jelexte ، نیفتنه niftane ، در شرق گیلان جرقده jarqade یا جرزقه jarzaqe ، و در جلگه‌های گیلان جلقته ، جلتقه ، جلخته و جلخده نامیده می‌شود .
مدل متداول جلیقه ، اصولاً جلوباز سه دکمه و یقه هفت با سه جیب در طرفین است و پشت آن سکگ دارد که قابلیت گشاد و تنگکردن را به آن می‌دهد . جنس آن بسته به وضعیت مالی افراد ، متفاوت است .
جلیقه در نواحی جلگه ای گیلان به صورت ساده مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی در مناطق کوهستانی و کوهپایه ای سکه دوزی و با نخ‌های رنگی چرخدوزی می‌شود
منابع :http://www1.jamejamonline.ir/
http://dalivandan.blogfa.com/post/26
sites.google.com/site/dilamian1/chamosh