مسجد صاحب‌الامرتبریز ( مسجد شاه طهماسب ) در بخش قدیمی این شهر و در مجاورت بازار بزرگ سرپوشیده این شهر قرار گرفته است.
این بقعه، خانقاه مهرپرستان بوده و نام
مهران رود و اسطوره قربانی مهرپرستانه گاو در کنار نام بقعه صاحب‌الامر گواه صادقی بر این نظر میباشد.
مسجد صاحب‌الامر از مساجد قدیمی و کهن شهر
تبریز است که توسط شاه تهماسب یکم ایجاد شده‌است و در آغاز متعلق به‌وی بوده‌است.
بقعه یا مقام صاحب الامر یک گنبد و دو مناره بلند دارد,این بنا نخست مسجد سلطنتی شاه طهماسب صفوی بود,در سال 1045 قمری به وسیله سپاهیان سلطان مراد چهارم تخریب و پس از عقب نشینی عثمانیان دوباره آباد شد.
کاتب چلبی در کتاب «جهان‌نما» در این‌باره می‌نویسد: «در قسمت شرقی میدان صاحب‌آباد متصل به‌جامع سلطان‌حسن، مسجد مزین دیگری وجود داشت که چون بنایش از شاه تهماسب بود، عساکر عثمانی جابه‌جا خرابش کردند.» پس از عقب‌نشینی عثمانیان، این مسجد توسط «میرزا محمدابراهیم» -وزیر آذربایجان در زمان شاه سلطان حسین- مورد بازسازی قرار گرفت.
مسجد صاحب‌الامر در اثر زمین‌لرزهٔ سال ۱۱۹۳ هجری، خسارت فراوانی دید و در سال ۱۲۶۶ هجری، به‌همت میرزا «علی‌اکبرخان» (مترجم کنسولگری شوروی در
تبریز)، مورد مرمت قرار گرفت و «مدرسهٔ اکبریه» در یکی از صحن‌های
...مشاهده کامل متن آن ایجاد گردید.
این بنا دارای یک گنبد و دو مناره است که شکل گنبد و مناره‌ها با سایر مساجد تفاوت بسیاری دارد.
از زمان شاه تهماسب یکم، تنها دو تاق مرمرین در این مسجد باقی‌مانده‌است که جنبهٔ تاریخی دارند. در کنار یکی از تاق‌ها، سنگ‌نبشته‌ای مرمرین و در بالای تاق دیگری، سورهٔ «الجن» نوشته شده‌است.
بلندی طاق مرمری مدخل دهلیز یا کفشکن که از بیرون نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند ۵/۳ متر است. این طاق از ۳ قطعه سنگ ترکیب یافته است، ۲ پایه و یک طاق بزرگ یکپارچه به عرض ۲۲۰ و بلندی ۱۷۵ سانتی متر.
بلندی پایه‌ها ۱۷۵ و عرض آنها ۳۲ سانتی متر است. سطح بیرونی طاق و پایه‌ها را گل و بوته و اسلیمی و ختائی برجسته دل انگیزی پوشانده است و فقط در بالای طاق، عبارت« بسم الله الرحمن الرحیم» در وسط ترنج بیضی شکل منکسری به خط ثلث نقر گردیده است.
سنگ نبشته مرمرینی که در جانب شمالی این طاق روی دیوار نصب شده ۴۰ سانتیمتر و بلندی ۱۲۰ سانتیمتر عرض دارد.
بلندی طاق مرمری مدخل بقعه ۳ متر و عرض آن ۱۸۰ سانتیمتر است. این طاق نیز سه پارچه است، دو پایه و یک طاق، بلندی پایه‌ها ۱۵۰ و عرض آنها ۳۰ سانتیمتر است که قسمت اصلی طاق برروی آنها استوار شده.
دیوارهای داخلی بقعه یا مسجد، تزئینات متعددی همچون کتیبه‌های برنزی برجسته دارد.
مسجد صاحب‌الامر تبریز در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بین سال‌های ۷۳تا ۷۷در دست مرمت و استحکام بخشی بنا بود و در زمان حاضر از حیث ظاهر تکمیل شده است.
این بنای تاریخی که‌درفهرست بناهای تاریخی کشور به ثبت رسیده است دارای دو مناره بلند یا گلدسته در دو گوشه با فاصله نسبتا زیاد است و از این نظر نیز در بین مساجد کشور بنایی منحصر بفرد محسوب میشود.
ورودی این مسجد نیز دارای طاق مرمرین به ارتقاع ۳/۵متر با عرض ۱/۸۰ متر است. در داخل بنای مسجد صاحب‌الامر تبریز ده‌هاجلد قرآن، ادعیه و نقش برجسته‌های کلام وحی که در طول اعصار و قرن‌ها توسط هنرمندان آفریده شده‌اند، وجود دارد.
بنای صاحب الامر از سال ۱۳۸۰بصورت موزه قرآن و کتابت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۱۹۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منبع:
http://www.hamshahrionline.ir/details/133670
http://tabrizold.blogfa.com/post-47.aspx
http://tabrizdirectory.ir/listing/saheb-ol-amr-mosque/
http://www.honaronline.ir/Pages/News-53758.aspx
