امامزادگان عون و زید

آستان متبرکه امامزادگان عین علی و زین علی (علیهما السلام) در بخش مرکزی شهرستان تبریز بر بالای بلندترین قله کوه سرخاب واقع در شمال شهر تبریز که مرتفع و مشرف به همه شهر تبریز است قرار گرفته است.
به اعتقاد اهالی مدفونان در این بقعه عون بن علی و زید بن علی هستند که در نزد عام به صورت عینعلی و زینعلی تعریف شده است. همچنین در السنه مردم این امامزاده به «عینالی» مشهور هستند.
صاحب روضات الجنان مى‏ نویسد: «مرقد و مزار آن پیروان راه نبى و طالبان طریق ولى، عین على و زین على بر بالاى کوه سرخاب مشخص و معین است. تکیه‏ اى است که جماعت درویشان از سلسلة رفیعة حضرت شاه نور الدّین نعمت الله ولى در آن‏جا ساکنند و مدعاى ایشان آن‏که اینجا مزار دو پسر حضرت امیرالمؤمنین على، تکیه است به عون على و زید على...»
«صاحب ناسخ التواریخ» می‌نویسد: «پسر یازدهم امیرالمومنین (علیه السلام) یحیی است و مادر او اسماء بنت عمیس است پسر دوازهم امیرالمؤمنین (علیه السلام) یحیی است و مادر او نیز اسماء بنت عمیس است... ».
اثبات این موضوع که امامزاده عین علی و زین علی از فرزندان بلاواسطه حضرت امیرالمؤمنین ...مشاهده کامل متن (علیه السلام) است خیلی بعید است؛ ولی احتمالاً از نوادگان ائمه معصومین (علیهم السلام) باشند که همواره مورد احترام و تکریم مردم شریف تبریز می‌باشند که برای زیارت این بزرگان، خیل مشتاقان به فراز قله‌های کوه سرخاب راهی می‌شوند.
بنای ساختمان بقعه شامل سه باب اتاق و یک مقبره مسجد گونه، یک ایوان، دو مناره تو پُر و پنج ستون سنگی است. در بنای بقعه سنگ سرخ کوه سرخاب و اندکی آجر بکار رفته است.
ستون‌های ایوان از سنگ سفت کبود است.
سبک بنا شیوه ایلخانی دارد، بقعه در قرن نهم و دهم هجری قمری و هنگام حیات درویش حسین کربلائی بسیار آباد بوده است. در زمان تسلط قشون عثمانی به ویرانی گرائیده و در زمان شاه عباس صفوی تجدید بنا یافته است.
ملا حشری تبریزی در کتاب «روضه الطهار» این تعمیر را چنین توصیف کرده است: « ...در این اوان که شهنشاه ممالک ستان جهانبان ایران و توران به توفیق الملک المنان فتح آذربایجان نمود، زیارت آن شاهزادگان فرمود، دید که مزار این دو بزرگوار در زمان مخالفین منهدم گشته به ساختن عمارت عالی در آن مکان فیض نشان فرمان داد و در اندک زمان عمارتی را که با کیوان برابری و همسری می‌نمود به اتمام رسانید.
خلف خاندان آل عبا شاه عباس، شاه والا جاه
بهر عون علی و زید علی آن دو نسل علی ولی الله
کرد عالی عمارتی انشاء که ز ماهی کشید سر تا ماه
یافت از پر براق خان اتمام هم ز اقبال شاه و لطف اله
دید حشری چو آن عمارت گفت بهر تاریخ او «عمارت شاه»
تجدید بنا و عمارتی که به فرمان شاه عباس و به وسیله پیر بداق خان در بقعه عون علی به عمل آمده بود در نتیجه زلزله زمان شاه حسین و زلزله سال 1193 هـ.ق شکست برداشته و قسمتی از آن فرو ریخته و بنا به نوشته محمد رضا طباطبائی مولف تاریخ «اولاد اطهار» در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری دوباره بوسیله امین لشکر قهرمان میرزا مرمت یافته و حتی راه همواری بر آن بقعه احداث گردیده است.
قریب هشتاد سال پیش نیز یک تعمیر اساسی از طرف امیر لشکر اسماعیل خان والی آذربایجان و فرمانده قشون شمال غرب در آن بنا بعمل آمده که در سنگ نبشته منصوب به دیوار ایوان بقعه بدان اشاره است.
آخرین تعمیر و مرمت بقعه مذکوردر سال 1380 از طرف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان انجام شده است. اما بنای کنونی بقعه در فضایی بسیار مناسب و در عرصه ای به مساحت 968 متر قرار دارد.
ابعاد بقعه 23/50×35 متر بوده و متشکل از گنبدخانه، مسجد، ایوان شمالی، ایوان جنوبی و اتاق‌های دور تا دور بقعه است. بنا با استفاده از ملاط سنگ سرخ و آجر ساخته شده است و لایه‌ی بین سنگ‌ها بندکشی شده است.
نمای جنوبی بقعه، نمای اصلی بوده و مشرف به شهر است. دو میل (مناره‌ی توپُر) بر لبه‌ی دیوارهای غربی و شرقی قرار دارند و بین این دو دیوار، ایوان جنوبی با شش ستون سنگی قرار گرفته است.
ستون‌ها به صورت منشوری و دارای سر ستون‌های سنگی خوش تراش و مقرنس کاری است و پا ستون‌ها به شکل مکعب مربع هستند. سقف در نمای بیرونی هم بیرون زدگی دارد و به شکل قوس نیم دایره ای بر روی ستون‌های مذکور سوار شده و رواق کوچکی را به وجود آورده است.
بر روی دیوار شرقی سنگ حجاری شده ای دیده می‌شود که عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم 1287» بر روی آن حک شده و سنگ دیگری که جمله‌ی «یاعلی مدد 1287» بر روی آن قابل مشاهده است.
تابلوی آبی رنگی بر بالای قوس وسطی نصب شده که عبارت آستان مقدس امامزادگان عون علی و زید علی (علیهما السلام) بر روی آن نوشته شده است. کف بقعه یک پله بالاتر از سطح رواق و ورودی آهنی بقعه از نمای جنوبی تعبیه شده و به روی کفشکن باز می‌شود.
سردر ورودی به صورت طاق گچی و مقرنس کاری است. دو قبر در قسمت جنوبی قرار دارد؛ قبر شرقی مربوط به عون بن علی و قبر غربی مربوط به زیدبن علی است. هر کدام از قبرها در ابعاد 1/80×4 متر بوده و ارتفاع آن‌ها 1/30 متر است.
بدنه‌ی قبرها با سنگ‌های مرمری نماکاری شده و ورودی هر کدام ضریح آلومینیومی قرار دارد. کف بقعه با فرش و پتو مفروش شده است.
دور تا دور بقعه نه اتاق قرار دارد که هر کدام ورودی مستقل از محوطه و کارآیی جداگانه ای دارند. ایوان شمالی به صورت رواق با پنج دهانه به صورت طاق اجرا شده است.
هم اکنون بقعه امامزادگان عون بن علی و زیدبن علی از اماکن متبرکه تبریز بوده و محوطه‌ی آن در سالهای اخیر تبدیل به تفرجگاه شده و دسترسی با آن از طریق مسیر آسفالته به سهولت امکان پذیر است.
در 50 متری بقعه بنای یادبود شهدای گمنام هشت سال دفاع مقدس ساخته شده است.
هم اکنون بقعه مذکور دارای امکانات رفاهی و بهداشتی بوده و در طی سال‌های گذشته تولیت حفط و نگهداری آنجا را برعهده‌ی مرحوم سیدمحمد لقایی (فرزند کربلایی میرآقا) و پسرانش بوده است.

منبع:
http://www.emamzadegan.ir/
http://www.rasanews.ir/
http://shrines.blog.ir/