امامزاده سید حمزه در محلة سرخاب
تبریز، در محل تقاطع خیابان ثقة الاسلام و بازارچة سید حمزه قرار دارد که در گذشته ازشکوه و عظمت زیادی برخوردار بوده است.
صاحب کتاب «روضات الجنان و جنات الجنان» شکوه و زیبایی و بلندی بنا را تعریف کرده و گنبد و عمارت مقبره را «از کمال ارتفاع با آفتاب برابر» ستوده است.
سید حمزه، که در دربار غازان خان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده در سال 714 هـ ق به دست مغولان کشته شد و در بنایی که‌میرزا ابوطالب -وزیر آذربایجان- در همان سال بر آرامگاه وی احداث کرده به خاک سپرده شد.
آنچه امروز از بقعة سیدحمزه باقی مانده، صحن نسبتاً وسیعی است که در سمت جنوب آن، مقبره قرار گرفته و در سمت شرق و شمال آن، حجرات ومدرس‌هایی است که از ده‌ها سال پیش متروک مانده و به امانتگاه اموات تبدیل شده و در تعمیرات سال‌های 1333 – 1334هـ.ش که از محل اوقاف ظهیریه به عمل آمده دوباره به حجره و اقامتگاه طلاب علوم دینی تغییر صورت داده است.
این بقعه‌گنبد بلندی دارد. طاق زیرین گنبد آیینه کاری شده و بر دور آن کتیبه‌هایی که مشتمل بر تاریخ میباشد نوشته‌اند. اصل بقعه،مقبرة کوچکی است که تقریباً چهار ذرع طول و سه ذرع عرض دارد.
حجرة جداگانه‌أی در سمت غربی آن بوده که بین مقبره وآن حجره دیواری فاصله بوده است. ضمناً قبر میرزامحمدابراهیم وزیر، در دهلیز سرداب
...مشاهده کامل متن واقع است و اسم آن مرحوم در دوسوی دری که به گنبد داخل میشود، نوشته شده است.
در ترکیب فعلی بنا، نمونه‌هایی از حجاری و کاشیکاری پیشین به‌چشم می‌خورد که از نمونه‌های بسیار جالب حجاری آن طاق مرمرین صحن سردر مدرسه است که از چهار قطعه مرمر بزرگ تشکیل یافته است.
پایه‌های طاق از سنگ مرمر ساده‌أی هستند که به جای نمونه‌های‌اصلی گذاشته شده‌اند. در پیشانی این طاق از دو سو به طور متقابل به خط ثلث عالی آیة شریفة «ادخلوها بسلام آمنین» و در زیر هریک از آنها در میان ترنج عبارت «یامفتح‌ا‌لابواب» به طور برجسته کنده شده است.
در نوک ترنج‌ها، یک ختایی کوچک و دراطراف آنها اسلیمی‌هایی نقر شده است. در کرانه‌های طاق در جانب شرقی و غربی خطوط نستعلیق حک گردیده که با یک‌رشته اسلیمی زیبا تزئین یافته است.
عرض این طاق، 183 و بلندی قسمت اصلی آن 120 سانتی متر است. بالای طاق سردر نیز، سنگ نوشتة مرمرینی نصب شده که مربوط به زمان ناصرالدین شاه قاجار است و حکایت از تعمیر این بقعه به سال 1279 هـ ق دارد.
به طاق مرمرین در ورودی بقعه که نمای شمالی آن یکی از شاهکارهای حجاری دورة صفویه به شمار می‌رود نوشته‌هایی باتزئین اسلیمی و ختایی و گیاهی دیده میشود. در قسمت پایین هر یک از پایه‌های طاق، یک ترنج قندیلی گلدار تعبیه گردیده‌که در داخل ترنج سمت راست، عبارت «میرزامحمدابراهیم وزیر آذربایجان» به طور برجسته حجاری شده است و نشان‌می‌دهد که جسد میرزاابراهیم در آستانة بقعه به خاک سپرده شده است.علاوه بر اینها، آیینه بندی طاق بالای صندوق نیز دارای ارزش هنری است.
هر چند که در وسط بنا صندوقی نهاده شده اماخود قبر همچون دیگر مقابر دورة ایلخانی، در سرداب زیرین بنا قرار دارد.
در جانب غربی صحن بقعة سید حمزه مسجد عالی و با شکوه ظهیریه قرار گرفته است که مسجدی است مستطیل شکل‌بدون ستون به ابعاد 20*8 متر دارای یک گنبد بزرگ به قطر هشت متر در وسط و در طاق و دو گنبد کوچکتر در سمت شمال و جنوب و یک مخارجه به ابعاد 8*4 متر در جانب غربی و در شاه نشین 4*1 متر و یک شاه نشین 8*1 متر درجانب شرق.
در چهار سوی گنبد بزرگ چهار منفذکوچک جهت روشنائی و تهویة مسجد تعبیه شده است. دو در کوچک نیز از جانب غربی به طور قرینه به دو مخزن کوچک بازمی‌شود. دور تا دور مسجد ازارة مرمری خوش رنگی به بلندی 105 سانتی متر دارد که در قسمت فوقانی آنها آیاتی با خط ثلث‌بسیار زیبا به طور برجسته نقر شده است.
طاقهای مرمرین محراب در ورودی روبروی محراب و دو مخزن کوچک که در بالا از آنها نام برده شد همه مزین به نقش ترنج ختائی، اسلیمی و آیات قرآنی است. این مسجد بیشتر به مسجد «سید حمزه» دربین مردم معروفیت دارد.
سابقاً «قزللو مسجد» می‌گفتند و شاید علتش مذهب بودن تمام تزئینات و کتیبه‌های طاق‌ها، ازاره‌ها و رواق‌ها بوده است. بانی این مسجد و اضافات آن از قبیل دارالشفاء و شبستان و مدرس، ظهیرالدین میرزامحمدابراهیم پسرصدرالدین‌محمد، وزیر آذربایجان بوده که بقعه و مدرسة سید حمزه را تعمیر کرده و مسجد مورد بحث و متعلقات ومنضمات آنرا به سال یک هزار و هشتاد و هفت هجری قمری احداث و موقوفات زیادی برای حفاظت و نگهداری و ادارة‌امور مربوط بدان معین کرده است.
این موقوفات به نام ظهیریه معروفند.
قرار گرفتن بقعه امامزاده سید حمزه بن موسی بن جعفر(ع) در کنار مقبرة الشعرا قداست و معنویت خاصی به این مکان تاریخی و فرهنگی بخشیده است. نمونه‌های حجاری ظریف باقی مانده از این بقعه نشاندهنده عظمت بنای اولیه است که نزد مردم تبریز از اعتبار و ارزش والایی برخوردار بوده و اعتقاد به عزت و برکت آن باعث شده است که تنی چند از عارفان و بزرگان بنا به وصیتشان در جوار آن دفن شوند.
این مکان هم اکنون با اندکی بازسازی به زیارتگاه و معبد پر رفت و آمدی تبدیل شده است که زائران از نقاط مختلف استان و نقاط مختلف کشور به زیارت این سید جلیل القدر مشرف می‌شوند.
بنای نخست این بقعه به روایت سنگ مرمر بالای سر در صحن در سال 714 هجری قمری احداث شده و صاحب مقبره که سید جلیل القدر به نام ابوالحسن حمزه بن حسن بن محمد میباشد با 16 واسطه نسبتش به امام موسی بن جعفر(ع) میرسد.
بقعه این امامزاده بعد از سالها، در سال 1382 با تخصیص اعتباری معادل 681 میلیون ریال از محل اعتبارات استانی توسط سازمان میراث فرهنگی استان بازسازی و مرمت شد و با آیینه کاری داخل بقعه توسط سازمان اوقاف و امور خیریه استان اندکی احیا گردید اما هم اینک نمای خارجی این مکان به قدری آشفته و ناهمگون است که از دور برای هر رهگذری مشخص نیست، اما با این وجود داخل صحن همه روزه مملو از زائران است.
منبع :
http://www.tabriz.ir/
http://tabriz.irib.ir/
