اقلیم : گرم
نام قدیم : سیم لام
مساحت : 97491
جمعیت : 631218
استان
سمنان یکی از استانهای مهم
ایران است که از نظر مساحت، ششمین استان بوده و وسعت آن حدود چهار برابر استان
تهران برآورد میشود. با داشتن چهار شهرستان، 12 بخش، 28 دهستان و 15 شهر دارای مساحتی معادل 97491 کیلومتر مربع میباشد.این استان از جانب شمال به استانهای
خراسان شمالی،
...مشاهده کامل متن گلستان و مازندران از جنوب به استانهای یزد و اصفهان، از مشرق به استان خراسان رضوی و از مغرب به استانهای تهران و قم محدود است و مرکز آن شهر سمنان میباشد .
وجود دو واحد مورفولوژیک اصلی یعنی ارتفاعات البرز در شمال و کویر مرکزی در جنوب، تمامی عوارض طبیعی استان را تحت تاثیر قرار داده و مناظر بسیار چشم گیری را به وجود آورده است.
از مهمترین عوارض طبیعی میتوان به قلههای متعدد اشاره کرد که مهترین آنها عبارتند از: نیزوا، خوش ییلاق، چناشک، شاهوار، سرلک و کلرز.
محددودیت در نزولات جوی و وجود سازندهای تبخیری گچ و نمک دار در مناطق مختلف استان، باعث محدودیت در میزان منابع آب و کاهش کیفیت آن شده است. رودخانههای موجود در این منطقه غالباً به صورت فصلی و خشک رود و فقط در مواقع بارندگی تشکیل سیلاب هایی را میدهند که در نهایت به دشت کویر منتهی میشوند.
مهترین رودخانههای استان حبله رود، گل رودبار، چشمه علی، تاش و کال شور هستند.
استان سمنان به خاطر موقعیت جغرافیایی، اقلیم بیابانی و نیمه بیابانی ومحدودیتهای آب وخاک، از موقعیت کشاورزی مطلوبی برخوردار نیست. تنها دو درصد از کل مساحت استان زیر کشت آبی و دیم است.
عمدهترین محصولات این استان را گندم، جو، سیب زمینی، پنبه (وش) بومی و ورامینی، یونجه، اسپرس، شبدر و چغندرقند تشکیل میدهند. از لحاظ دام داری این منطقه به علت دارا بودن مراتع از وضعیت نسبتا” خوبی برخورداراست.
استان سمنان با ۵/۵ میلیون هکتار مرتع و ۵/۲ میلیون واحد دامی یکی از قطبهای دام پروری کشور به شمار میآید. استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی و از قطبهای صنعتی کشوربه شمار میرود.
دراین استان انواع صنایع دستی نظیر قالی بافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیک و سفال سازی و … وجود دارد.
مطالعات زمین شناسی انجام شده نشان میدهد که قدیمیترین تشکیلات از سنگهای پالیوزوییک تا آبرفتهای کوارترنری دراین منطقه وجود دارد. سنگهای دوران دیرینزیوی در شمال سمنان، اطراف شهمیرزاد و جنوب ارتفاعات شمال دامغان و شاهرود وجود دارند.
سنگهای دوران میانزیوی در شمال شهمیرزاد در حوالی شیخ چشمه سر و جام دیده میشود. رسوبات دوره دوران ترشیاری از سمنان تا آهوان و طبقات گچدار در شمال سمنان دیده میشوند.
سنگهای دوران کواترنری نیز از کوههای شمالی تا دشت کویر دیده میشوند.
بر اساس اطلاعات موجود علاوه بر واحدهای صنعتی درحال تولید، واحدهای قابل توجه دیگری نیز در دست ساختمان است که از این تعداد بیشترین واحد در شهرستان سمنان (۵۶٪) و کمترین واحد در شهرستان دامغان (۱۳٪) مستقر هستند.
نظر به وضعیت زمین شناسی منطقه، این استان از نظر تنوع مواد معدنی نیز یکی از مناطق غنی کشور به شمار میآید. معادن فعال استان را زغال سنگ، کرومیت، گچ، نمک، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاکهای صنعتی، مس، سرب، روی، بوکسیت، منگنز، گوگرد، فسفات و...تشکیل میدهند.
پیشینه تاریخی
محدوده کنونی استان سمنان، بخشی از ایالت "ورن" یا "ورنه" چهاردهمین ایالت از تقسیمات شانزده گانه اوستایی در دوره باستان بوده که در تمام حکومت مادها و هخامنشیان، بخشی از قلمرو سرزمین پارت را تشکیل میداده است.
ایالت مذکور در دوره ساسانیان به "پشتخوارگر" تغییر نام داده اما شامل همان شهرهایی بوده که در ایالت پارت موجود بودند. در دوران سلوکیان و اشکانیان این سرزمین "کومیسنه" یا کومیشان نامیده میشد که پس از اسلام به "کومش" یا "قومس" تغییر نام یافته است.
ایالت کومش )قومس) از کانونهای مهم اسماعیلیان در قرنهای ششم و هفتم هجری بود. به طوری که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بود که هر مجموعه از آنها را یک کدخدا و هر قلعه مجزای آن را یک محتشم که به منزله فرماندار کل یا حاکم بزرگ بود، زیر نظر داشت.
سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از حمله و کشت و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به ایران را شروع کرد، ادامه یافت.
پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی به سرکوب گردن کشان ولایتها پرداخت. از جمله، حاکم قلعه فیروزکوه را دستگیر کرد و به این ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر به تصرف صفویان درآمد.
کریم خان زند با عنوان وکیل الرعایا مدت ۲۹ سال در ایران سلطنت کرد، ولی در این مدت شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام، را در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد.
بعد از مرگ خان زند، آغا محمد خان شیراز را ترک کرد و به طرف کومش و دامغان رفت و با گرد آوردن عدهای از افراد قبیله خود، سرانجام توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و بسطام) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.
پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی به نام فتحعلی شاه قاجار بر اریکه سلطنت تکیه زد و از همان ابتدای سلطنت، سرزمین قومس را که زادگاهش بود مورد توجه قرار دارد و ذوالفقار را به عنوان حاکم سمنان برگزید.
نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبانها بود، لیکن در دوران حکومت پهلوی اول، سمنان در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران در آمد.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی در زمان نخست وزیری دکتر علی امینی و وزارت کشور سپهبد عزیزی، به پیروی از سنت تاریخی، طبق تصویب نامه هیئت وزیران، ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام وسرخه)وجنوب طبرستان یعنی سنگسر(مهدیشهر)، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد.
مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید .
در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز همچنان شهر تاریخی سمنان باقی ماند.
البته طبق تقسیمات کشوری سالهای اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.
کاوشهای باستان شناسی در سطح استان نشان میدهد که محدوده کنونی استان سمنان یکی از قدیمیترین کانونهای استقرار تمدن در فلات ایران میباشد و پیشینه این استقرار به هزاره ششم قبل از میلاد بر میگردد.
چنین قدمت تاریخی ای باعث شده که بسیاری از ویژگیهای زبان ایران باستان در گویش مردم این خطه از کویر وجود داشته و حفظ شود. بررسی ویژگیها صوتی گویش سمنانی نشان میدهد که این گویش ادامه زبان پهلوی شمالی بوده و بسیاری از اختصاصات زبان پارتی در آن حفظ شده است.
استان سمنان به علت شرایط جغرافیایی مختلف هر قسمت از آن دارای آب و هوای متفاوتی بوده، بدین صورت که در نواحی کوهستانی هوا سرد، در دامنه کوهها هوا معتدل و در کنار کویر هوا گرم میباشد .
استان سمنان را میتوان به دو بخش کوهستانی و دشت پایکوهی تقسیم کرد که نواحی کوهستانی از مهمترین ناحیههای دارای امکانات معدنی هستند که برای گذراندن اوقات فراغت مردم نیز مناسب بوده و جاذبههای بسیاری را در خود جا داده اند.
در گذشتههای دور در محل آتشکده بزرگ هریس در کومش (سمنان) شهری عظیم با بتخانه ای بزرگ با ساختمانی رفیع و با شکوه وجود داشته است. به همین علت احتمال میرود که مردم این سرزمین قبل از ظهور زرتشت، دارای مذهب "سمتی" یا "سمینه" بوده اند و بتخانه بزرگ آنان در محل سمنان فعلی واقع بوده است.
برخی دیگر بر این باورند که سمنان در اصل "سکنان" منسوب به طوایف سکهها میباشد و الف و نون آن نشانه نسبت و مکان است که در واژههای گیلان و ... مشاهده میشود. عده ای دیگر از اهالی سمنان عقیده دارند که نام قدیم سمنان (سیم لام) بوده که بنای آن به دست دو نفر از فرزندان نوح پیغمبر به نامهای (سیم النبی) و (لام النبی) انجام گرفته که مقبره آنان در کوههای شمال خاوری سمنان در محلی موسوم به پیغمبران واقع است.
بر این اساس کلمه (سیم لام) در اثر کثرت استعمال به مرور زمان به سمنان تبدیل شده است. برخی نیز افسانه بنای اولیه را به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح به دستور تهمورث دیوبند نسبت داده اند.
در آن زمان شهر را به سمینا نامگذاری نموده اند که به مرور زمان به سمنان تغییر یافته است. روایت دیگر حاکی از این است که نام قدیم سمنان در زبان محلی "سه مه نان" بوده و منظور ساکنان آن این بوده است که محصولات کشاورزی این منطقه نان و آذوقه اهالی را بیش از سه ماه تأمین نمیکند.
بعدها به مرور زمان "سه مه نان" به سمنان تغییر یافته است. به هر حال آن چنان که از منابع و کتب تاریخی استنباط میشود سمنان یکی از مناطق کهن و قدیمی ایران است که در درازای تاریخ فراز و نشیبهای زیادی را پشت سر گذاشته است .
مردم استان سمنان همچون مردم سایر قسمتهای ایران از انواع غذاها، نان ها، سالادها و سبزیهای رایج در سبد غذایی خود استفاده میکنند. برخی از غذاها و نانها چون نان سمنانی و سبزی پلوی سمنانی و آبگوشت خربزه و ته چین گرمسار از جمله غذاهایی است که صرفاً در این استان تهیه و طبخ میشوند که جزو غذاهای خاص محلی این استان است.
پوشاک مردم استان به نحوی با وضعیت آب و هوایی استان ارتباط دارد. امروزه لباسهای معمول که زنان و مردان سمنانی میپوشند همان کت و شلوار و پیراهن برای مردان و چادر و مانتو، شلوار و پیراهن برای زنان است.
در این میان، پوشاک مردم شهرستان گرمسار با وضعیت آب و هوایی کل منطقه در ارتباط است. امروزه لباسهای محلی در شهرها و بخشهای مختلف شهرستان گرمسار کمتر مورد استفاده قرار میگیرند و مردم شهرستان گرمسار همان لباسهای رایج در کل کشور و استان را استفاده میکنند.
از سوی دیگر، مردم شهرستان سمنان کمتر از لباسهای محلی استفاده میکنند و لباسهای معمول روز که در همه مناطق ایران مورد استفاده است در این خطه از ایران نیز رواج دارد.
لباسهای محلی مردان شامل: سرپوش مردانه، تن پوش تابستانی مردانه، تن پوش زمستانی مردانه و پاپوش مردانه است.
لباسهای محلی زنان عبارت است: نوعی سرپوش موسوم به چارقد که طرح و جنس و رنگ و اندازه آن درمناطق مختلف فرق میکند، بیشتر زنان محلی سمنانی از تن پوشی به نام پیراهن که اصطلاحاً به آن شوی میگویند، استفاده میکنند.
شلیته نیز از دیگر لباسهای مورد استفاده زنان سمنانی است. پاپوش زنانه نیز بسته به فصل گرم یا سرد متفاوت است که مورد استفاده قرار میگیرد.
موسیقی استان سمنان با تأثیر پذیری از مقامات و ملودیهای مازندرانی، خراسانی، اقوام مهاجر ترک، امروزه بیشتر به صورت اشکال موسیق کلاسیک ایرانی و تا حدودی هم با اشکال موسیقی فولک ویژه اقوام مهاجر ترک زبان خودنمایی میکند.
در حال حاضر عمدهترین جریان موسیقی استان، موسیقی کلاسیک و معاصر ایرانی است و مراکز آموزش و تبلیغ محدود آن، در شهرهای بزرگ استان ایجاد شده است.
زبان سمنانی را میتوان نزدیک به زبان پهلوی دانست که طی دورههای گوناگون دست نخورده باقی مانده است. در منطقه شاهرود گویش رایجی که وجود دارد به شاهرودی معروف است .
گویشهای دیگری نیز در ناحیه شاهرود وجود دارد که مربوط به گروههای انسانی مهاجر است که با لهجههای کردی، ترکی، بلوچی و بعضیها هم با گویش عربی صحبت میکنند.
در واقع گویش شاهرودی گویش مسلط منطقه شاهرود است.
زبان و لهجه محلی متداول در بین گرمساریها، لهجه رازی است که با جزئی تفاوت اهالی نواحی اطراف تهران، ری، شمیران و ورامین نیز بدان تکلم میکنند و اما ساکنین نواحی مجاور بلاد جبال یعنی مناطق کوهستانی دامنه جنوبی البرز مرکزی با لهجه ای آمیخته از لهجههای رازی و ناحیه جبال که خود تحت تاثیر لهجه طبری قرار گرفته سخن میگویند.
زبانهای محلی دیگر گرمسار عبارتند از: ترکی که افراد ایل اصانلو و پازوکی بدان تکلم مینمایند. زبان اصانلو شبیه ترکی زنجانی و زبان ایل پازوکی شبیه ترکی آذربایجان است.
افراد الیکایی نیز به زبان محلی مخصوص خود تکلم مینمایند .
در اجرای مفاد قانون تأسیس شرکت شهرکهای صنعتی ایران در سال 1364 شرکت شهرکهای صنعتی سمنان تأسیس و فعالیت خود را آغاز نمود . شرکت شهرکهای صنعتی سمنان هم اکنون دارای 11 شهرک صنعتی مصوب در شهرهای سمنان، دامغان، شاهرود گرمسار، ایوانکی، شهمیرزاد, مهدیشهر, سرخه، آرادان وشهرکهای تخصصی گچ عبدل آباد و افتر میباشد .
لازم به ذکر است6 ناحیه صنعتی لاسجرد، یاتری، ابرسیج، فولادمحله، صیدآباد، بیارجمند، از سازمان جهاد کشاورزی استان به این شرکت انتقال یافت.
بر اساس اطلاعات موجود علاوه بر واحدهای صنعتی درحال تولید، واحدهای قابل توجه دیگری نیز در دست ساختمان است که از این تعداد بیشترین واحد در شهرستان سمنان (۵۶٪) و کمترین واحد در شهرستان دامغان (۱۳٪) مستقر هستند.
با توجه به وضعیت زمینشناسی منطقه، این استان از نظر تنوع مواد معدنی نیز یکی از مناطق غنی کشور به شمار میآید. معادن فعال استان را زغال سنگ، کرومیت، گچ، نمک، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاکهای صنعتی، مس، سرب، روی، بوکسیت، منگنز، گوگرد، فسفات و... تشکیل میدهند[۷] همچنین دارا بودن رتبه نخست در تولید نمک، سولفات سدیم و گچ، رتبه دوم تولید ذغالسنگ و همچنین رتبه سوم تولید کرومیت در کل کشور از ویژگیهای این استان است .
استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی کشور است. در این استان انواع صنایع دستی نظیر قالیبافی، گلیم بافی، نمدمالی، سرامیک و سفالسازی و... وجود دارد که هر یک از آنها سوغاتی گرانقدر برای بازدیدکنندگان از استان به شمار میآیند.
این استان از نظر اقتصادی جایگاه در خور توجهی در اقتصاد کشور دارد. بخش صنعت استان به علت نزدیکی با استان تهران، دارا بودن شبکه ارتباطی پیشرفته و راهآهن با استانهای تهران، خراسان، مازندران و درآینده از گرمسار و آرادان به آران و بیدگل به اصفهان و جنوب کشور و کشف ذخائر معدنی مهم، طی سالهای اخیر از اهمیت ویژهای برخوردار شدهاست.
توزیع جمعیت و تراکم آن در این استان یکسان نمیباشد و آهنگ افزایش آن با مقایسه تراکم نسبی سالهای گذشته از میزان مساوی تبعیت نمیکند.
